ظرفیت‌های حقوقی اسلامی مغفول در سندنویسی بین‌المللی؛ مطالعه موردی «راهبرد سازمان همکاری‌ اسلامی در خصوص سالمندی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

در سال 2020 میلادی سازمان همکاری اسلامی (OIC) اقدام به تصویب سندی با عنوان «راهبردهای سازمان همکاری اسلامی درخصوص سالمندی» کرد. این سند که به بسترسازی حقوقی و مدیریتی در زمینه تحولات جمعیتی و مشکلات ناشی از آن پرداخته است، در صدد این امر بوده تا چالش‌های پیش‌روی جوامع اسلامی در این خصوص را شناسایی و راهکارهایی برای رفع آن ارائه کند. این مقاله از منظر حقوقی به این سؤال پاسخ می‌دهد که «آیا سند مذکور مصوّب سازمان همکاری اسلامی توانسته است از ظرفیت نظام‌های حقوقی کشورهای اسلامی بهره‌ ببرد و آیا ظرفیت‌های موجود در سندنویسی در خدمت داشته‌های حقوقی کشورهای مسلمان قرار گرفته است؟» برای پاسخ به این سؤال، نوشتار پیش‌رو با روش تحلیلی توصیفی، کیفیت و میزان «اشراب هنجارهای حقوقی مبتنی بر شریعت اسلامی» را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و تلاش سازمان برای ایجاد «همگرایی حقوقی میان کشورهای اسلامی» به‌واسطه این سند را بررسی می‌کند. هم‌چنین، چگونگی استفاده از ظرفیت‌های سندنویسی بین‌المللی همانند «بازتعریف مفاهیم منطبق بر فرهنگ دولت‌های عضو» و «کاربست اصطلاحات جدید» را به بوته نقد گذاشته شده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، تلاش سازمان همکاری اسلامی منجر به اصدار سندی با هویت اسلامی نشده و سازمان مذکور نتوانسته است مناسبات معناداری میان سند یادشده و اسناد حقوقی جهانی مرتبط ایجاد کند، که برای رفع این نقیصه می‌توان با تصویب قانونی داخلی در حوزه سالمندی، ظرفیت‌های دینی در عرصه هنجارسازی حقوقی را به نمایش گذاشت و به‌عنوان یک الگوی تقنینی (تقنین مشترک) به دیگر دولت‌های اسلامی و غیراسلامی معرفی کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Unacknowledged Islamic Legal Capacities in International Documentation: A Case Study of "Organisation of Islamic Cooperation's Strategy on the Elderly"

نویسنده [English]

  • Mohammad Saleh Taskhiri
Assistant Professor, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

‌ ∴ Introduction ∴ ‌
The Organisation of Islamic Cooperation (OIC) has recognized the impending demographic shift within its 57 member states, particularly concerning the aging population. Despite numerous international initiatives addressing demographic changes, the legal capacities within Islamic teachings regarding the rights of the elderly remain underexplored in international documentation. This extended abstract explores the unacknowledged Islamic legal capacities within the OIC's strategy on the elderly, shedding light on the neglected aspects of Islamic jurisprudence in addressing aging populations.
‌ ∴ Research Question ∴ ‌
This study seeks to investigate whether the Organisation of Islamic Cooperation, as a religious entity, has effectively incorporated Islamic legal values into its strategy on the elderly. It aims to discern the extent to which Islamic legal principles are reflected in the documentation, highlighting any discrepancies between religious teachings and international policy frameworks.
‌ ∴ Research Hypothesis ∴ ‌
It is hypothesized that while the OIC's strategy on the elderly may demonstrate recognition of the importance of addressing aging populations, there may be a gap in the integration of Islamic legal principles into the documentation. The hypothesis suggests that the OIC's strategy may not fully capitalize on the rich heritage of Islamic jurisprudence concerning the rights and protections afforded to the elderly.
‌ ∴ Methodology & Framework, if Applicable ∴ ‌
Utilizing an analytical and descriptive approach, this study examines the OIC's strategy on the elderly, focusing on the foundational instrument approved in 2020. The methodology involves a comprehensive review and analysis of the text, with particular attention to the incorporation of Islamic legal principles. The framework for analysis encompasses several key aspects: the position of religious elements in documentation, the utilization of non-religious discourse, the convergence of member states' legislation on elderly rights, the role of women and family, and the introduction of new terminologies. These components provide a structured framework for evaluating the extent to which Islamic legal capacities are acknowledged and integrated within the OIC's strategy on the elderly.
     In the subsequent sections of this extended abstract, the study will delve deeper into each aspect of the framework, offering critical insights into the documentation and its alignment with Islamic legal principles. The analysis aims to contribute to a better understanding of the intersection between religious values and international policy initiatives concerning aging populations within Islamic societies.
‌ ∴ Results & Discussion ∴ ‌
The analysis of the Organisation of Islamic Cooperation's strategy on the elderly reveals several noteworthy findings and prompts critical discussion regarding the integration of Islamic legal principles, the focus on financial matters, and the representation of women and family within the instrument.
     The results indicate that while the strategy demonstrates timely recognition of population aging in Islamic societies, it falls short in substantively incorporating Islamic legal values. The instrument primarily emphasizes financial aspects and resource allocation, neglecting to establish qualitative criteria based on Sharia for addressing elderly rights. This raises questions about the extent to which the instrument reflects the unique legal heritage of Islamic societies and distinguishes itself from other international frameworks.
     Furthermore, the discussion highlights the instrument’s approach to representing women and family within the context of elderly issues. While there is some attempt to deviate from state-centric obligations and acknowledge the role of women and family, the instrument’s treatment remains limited. This raises broader questions about the intersectionality of gender, family dynamics, and elderly rights within Islamic legal frameworks and international policy discourse.
     Additionally, the analysis identifies shortcomings in the instrument’s utilization of innovative terminologies and legal convergence. The absence of an approach rooted in the realities of Islamic societies regarding labor rights and social security underscores the need for a more nuanced understanding of Islamic jurisprudence in addressing aging populations.
‌ ∴ Conclusion ∴ ‌
In conclusion, the Organisation of Islamic Cooperation's strategy on the elderly represents a significant step towards addressing the challenges posed by population aging in Islamic societies. However, the instrument falls short of fully capitalizing on Islamic legal capacities, particularly in establishing qualitative criteria based on Sharia for elderly rights. The absence of substantive values and the limited representation of women and family highlight areas for improvement in future iterations of the strategy.
     The conclusion emphasizes the importance of incorporating national and religious culture into legal frameworks related to the elderly, as seen in the case of Iran. By aligning laws and instruments with Islamic principles, there is an opportunity to not only address domestic needs but also serve as a legislative model for other Islamic countries. Furthermore, the inclusion of innovative terminologies and a forward-looking understanding of Sharia can influence global discourse on elderly rights, extending beyond Islamic states.
     In essence, the critique and evaluation of the Organisation of Islamic Cooperation's strategy on the elderly underscore the ongoing dialogue between national and international legal levels and the imperative of integrating Islamic legal principles into contemporary policy frameworks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Organisation of Islamic Cooperation
  • Legal Convergence
  • Aging
  • Elderly Rights
  • Demographic Changes
  • Age Discrimination
  • Population Aging
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه، امیرالمومنین علی علیه‌السلام.
  3. ارسطا، محمدجواد (1398). نظام حقوق بشر اسلامی (بررسی مبانی فقهی اعلامیه اسلامی حقوق بشر) (جلد 2). قم: مرکز پژوهشی مبنا.
  4. باقری‌فرد، محمدحسین (1396). قانون‌گذاری فرهنگی. مرکز تحقیقات اسلامی مجلس و انتشارات خرسندی.
  5. برازش، علیرضا (1396). تفسیر اهل‌البیت. (سیدرسول بهشتی‌نژاد، هابیل جوانی و مصطفی خلاش، مترجمان). (جلد 10). چاپ 2، تهران: امیرکبیر.
  6. حبیب‌نژاد، سیداحمد و تسخیری، محمدصالح (1395). تقنین مشترک کشورهای اسلامی در حوزه حقوق بشردوستانه. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 3 (4). doi:10.22091/csiw.2018.1664.1141
  7. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1370). وسائل‌الشیعه (جلد 25). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث.
  8. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1372). وسائل‌الشیعه (جلد 15). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث.
  9. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1373). وسائل‌الشیعه (جلد 12). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث.
  10. حکمت‌نیا، محمود (پاییز 1394). چرایی و چگونگی تقنین اخلاق. فصلنامه دین و قانون، شماره 9، صص. 67-92.
  11. خمینی، سیدروح‌الله (1379). تحریرالوسیله (جلد 1). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینى (رحمت‌الله‌‌علیه).
  12. دراهکی، احمد و نوبخت، رضا (آذر و دی 1399). بررسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان سالمند ایرانی بر اساس آمارهای رسمی و الزامات سیاستی مبتنی بر پیش‌بینی‌های آینده‌نگرانه جمعیتی. پایش (پژوهشکده جهاد دانشگاهی)، سال 19، شماره 6، صص. 621-633. doi:10.29252/payesh.19.6.621
  13. دوخایی، عرفانه (1400). بررسی اجمالی الگوی کشورهای پیشگام در حوزه بیمه سالمندی. ویرایش نخست، تهران: اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بیمه سلامت ایران.
  14. سادات ‌اخوی، سیدعلی (1385). قاعده قانون مطلوب‌تر به‌عنوان ضابطه حل تعارض میان معاهدات حقوق بشری. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 72، صص. 201-219.
  15. صدوق (ابن‌ بابویه)، محمدبن‌علی (1383). علل‌الشرایع (جلد 2). مکتبة‌الحیدریة.
  16. طباطبایی، محمدحسین (1383). ترجمه تفسیر المیزان (سیدمحمدباقر موسوی ‌همدانی، مترجم). (جلد 15). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  17. عیسی‌زاده، عیسی (1399). مهارت‌های ارتباطی با سالمندان بر اساس آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام. نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  18. فخرزاده، حسین و سلطانی مهاجر، حوریه (1396). جایگاه سالمندان و مراقبت از سلامت آن‌ها در اسلام. فصلنامه طب و تزکیه، 26 (2 )، صص. 97-104.
  19. کاظمی نجف‌آبادی، مصطفی و حسینی، سیدرضا (پاییز و زمستان 1400). تحلیل ساختار فقهی هزینه‌ها و درآمدهای تکافل اجتماعی. معرفت اقتصاد اسلامی، سال 13، شماره 1، پیاپی 25، صص. 7 ـ 26.
  20. کرلیفه، سامیه (2022م). الجهودالدولیة لحمایة حقوق‌المسنین من خلال دور‌المنظمات‌الدولیة. المؤتمرالعلمی‌الدولی‌السابع‌الموسوم بـحقوق‌المسنین بین‌الواقع والمأمول‌المنظم من قبل کلیةالحقوق جامعة طنطا، جمهوریة مصر‌العربیة.
  21. مظفری، محمدحسین (1389). منشور حقوق بشر اسلامی (چالش‌ها و راهکارها). انتشارات دانشگاه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  22. موسوی اصل، سیدحسن و زمانی، سیدقاسم (1401). راستی‌آزمایی گرایش سازمان همکاری اسلامی به رویکردی درون‌گرا در زمینه حقوق بشر. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 9 (2)، صص. 299-326. doi:10.22091/CSIW.2021.6312.1965
  23. موسوی اصل، سیدحسن و طباطبایی، سیداحمد (1399). رویکرد سازمان همکاری اسلامی؛ از رویگردانی تا توجه به حقوق بشر. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 11 (21). doi:10.22034/law.2021.39087.2567
  24. مؤمن، رقیه‌السادات (1400). بازخوانی هویت زن در سنت علوی. چاپ 1، دانشگاه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  25. میرمحمدی، سیدمصطفی (1396). برنامه های عمل ده‌ساله سازمان همکاری اسلامی؛ صلح و امنیت بین‌المللی. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 4 (1)، صص. 173-202. doi:10.22091/csiw.2018.1594.1134
  26. نبوی، سیدحمید، اسدی لاری، محسن، موسوی، میرطاهر، راشدی، وحید و فدای وطن، رضا (1401). تحلیل چندسطحی شبکه اجتماعی سالمندان بر اساس داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت در سلامت شهری. سالمند (مجله سالمندی ایران)، ۱۷ (۱)، صص. 28-43. doi:10.32598/sija.2021.1681.2
  27. نجف‌آبادی قربانپور، علیرضا و گودرزی، مهناز (زمستان 1395). بحران اقتصادی و مالی اتحادیه اروپا و هم‌گرایی سیاسی و امنیتی اروپایی. فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال 9، شماره 36 ، صص. 104-138.
  28. یاوری، کاظم، باسخا، مهدی، صادقی، حسین و ناصری، علیرضا (1394). نگاهی بر آثار اقتصادی پدیده سالمندی. فصلنامه سالمند، ۱۰ (۱)، صص. ۹۲-۱۰۵.
  29. Annamma, Subini Ancy, Darrell D. Jackson, & Deb Morrison (2017). "Conceptualizing color-evasiveness: Using dis/ability critical race theory to expand a color-blind racial ideology in education and society." Race ethnicity and education 20, no. 2, pp. 147-162.
  30. Augenstein, Daniel & Dawson, Mark (2012). What Law for What polity: integration through law in the EU Revisited" in Augenstein, Daniel, ed. 'Integration through law'revisited: the making of the European polity. Routledge.
  31. Baumgart-Ochse, Claudia. (2015). Which gets protection-belief or believer? The organisation of Islamic cooperation and the campaign against the'Defamation of Religions' ,Vol. 136, p. 31. DEU.
  32. Bradford, A., & Posner, E. A. (2011). Universal Exceptionalism in International Law. Harvard International Law Journal , 52 (1), pp. 1-54
  33. Burd, M., & Davies, J. (2013). Age discrimination: A practical guide to the law, Lewis Silkin LLP. Lewis Silkin LLP, 2013.
  34. Cahill, Suzanne (2020). "WHO's global action plan on the public health response to dementia: some challenges and opportunities." Aging & Mental Health, 24, no. 2, pp. 197-199.
  35. Ceaser, J. W (2012). “The Origins and Character of American Exceptionalism”. American Political Thought, 1, 2012, pp. 1-26
  36. Coals, T., Heasman, K., Heasman, S., Lawrence, L., Price, A., Renton, D., et al (2006). Challenging Age Discrimination: A NATFHE policy document. London: NATFHE.
  37. Douglas-Scott, Sionaidh (2011). “The European Union and Human Rights after the Treaty of Lisbon”, Human Rights Law Review , 11 (4), pp. 645-682.
  38. Edmunds, Aneira J (2021). "Precarious bodies: The securitization of the “veiled” woman in European human rights." The British Journal of Sociology, 72, no. 2, pp. 315-327.
  39. Ghosheh, Naj (2008). Age Discrimination and Older Workers: Theory and Legislation in Comparative Context, International Labour Office – Geneva, Conditions of Work and Employment Programme (Conditions of Work and Employment Series No. 20, 61 Pages.
  40. Gunn, T. Jeremy, & Alvaro Lagresa (2016). "The Organisation of Islamic Cooperation: Universal Human Rights, Islamic Values, or Raisons d'Etat." Hum. Rts. & Int'l Legal Discourse 10 , p. 248.
  41. Hekmatnia, Hasan, Mir Najaf Mousavi, Kamran Jafarpour Ghalehteimouri, Ali Shamsoddini, Ali Bagheri Kashkouli & Alireza Jamshidi (2022). "Population Aging Tendencies in Islamic Countries Between 1950-2020: A Geographical Assessment." Journal of Population and Social Studies [JPSS] 30, pp. 36-53.
  42. Huntoon, Lawrence R (2013). "The Affordable Care Act: a planned transition to socialized medicine." Journal of American Physicians and Surgeons 18, no. 4, pp. 98-100.
  43. Ignatieff, M (2005). American Exceptionalism and Human Rights. In American Exceptionalism and Human Rights (pp. 1-26). Princeton University Press.
  44. Islam, Md Rabiul (2016). Ageism and Age Discrimination in Old Age: An Overview, Philosophy and Progress , 55 (2), pp. 91-108.
  45. Jaspal, Rusi & Glynis M. Breakwell (2022). "Socio-economic inequalities in social network, loneliness and mental health during the COVID-19 pandemic", International Journal of Social Psychiatry, 68, no. 1, pp. 155-165.
  46. Kirchin, S. (2007). Moral Particularism: An Introduction. Journal of Moral Philosophy , 4 (1),pp. 8-15.
  47. Koh, Harold Hongju (2003). “On American Exceptionalism”, Stanford Law Review (Yale Law School Legal Scholarship Repository) , 55, pp. 1479-1527.
  48. Kulwicki, Anahid Dervartanian (2021). "People of Arab heritage." in Textbook for Transcultural Health Care: A Population Approach: Cultural Competence Concepts in Nursing Care, pp. 251-276.
  49. Lebret, Audrey (2020). "COVID-19 pandemic and derogation to human rights", Journal of Law and the Biosciences 7, no. 1: lsaa015.
  50. Li, Fengyue & Otani, Junko (2018). "Financing elderly people's long‐term care needs: Evidence from C hina." The International journal of health planning and management 33, no. 2, pp. 479-488.
  51. McCann, Laurie (2011). "Age discrimination in employment legislation in the United States experience." Washington DC: AARP Foundation Litigation.
  52. Menkel-Meadow, Carrie (2011). “Why and How to Study Transnational Law”, UC Irvine Law Review, vol. 1(1), pp. 97-129.
  53. Mozaffari, M. H. (2020). OIC Declaration on Human Rights: Changing the name or a paradigm change. The Raoul Wallenberg Institute of Human Rights and Humanitarian Law.
  54. Numhauser-Henning, Ann (2013). "The EU ban on age-discrimination and older workers: Potentials and pitfalls." International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 29, no. 4.
  55. Pampel, Fred C (2008). Rights Of The Elderly, Infobase Publishing.
  56. Rosas, Allan (2001). Is the EU a Human Rights Organisation?, Centre For The Law Of EU External Relations (CLEER Working Papers 2011/1).
  57. Schulz, Richard & Jill Eden (2016). eds, Families caring for an aging America, Washington, DC: National Academies Press.
  58. Shaffer, Gregory & Mark A. Pollack (2012). Hard and soft law: what have we learned?, in International Law and International Relations: Insights from Interdisciplinary Scholarship, Jeffrey L. Dunoff and Mark A. Pollack (eds.),(New York: Cambridge University Press, 2012), Minnesota Legal Studies Research Paper 12-17.
  59. Wamara, Charles Kiiza, Maria Bennich & Thomas Strandberg (2021). "Missing voices: older people’s perspectives on being abused in Uganda." Journal of Elder Abuse & Neglect 33, no. 4, pp. 288-310.
  60. Wessel, Ramses A (2011). “Informal International Law-Making as a New Form of World Legislation”, International Organizations Law Review, vol. 8, pp. 253–265.
  61. Wessel, Ramses A (2010). Towards World Legislation? The Exercise of Public Authority by International Institutions, conference World Legislation: Perspectives from International Law, Legal Theory and Political Philosophy, Vrije Universiteit Amsterdam.
  62. Madrid Plan of Action on Ageing (2002). Second United Nations World Assembly on Ageing.
  63. Vienna Declaration and Programme of Action (1993). the World Conference on Human Rights in Vienna.