عدم تحقق تدلیس با سکوت و خودداری از بیان عیب هنگام معامله؛ مطالعه در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده

قانون مدنی ایران در خصوص وقوع تدلیس با سکوت حکم صریحی ندارد. مطابق با ماده 438 این قانون، به طور کلی، عملیاتی که موجب فریب شود، تدلیس محسوب شده است. به عقیده برخی حقوقدانان، عملیات فریبنده با وقوع فعل یا ترک فعل واقع می‏‌شود. برخی دیگر، «عملیات» را شامل سکوت عمدی نیز می‌دانند. مشابه این اختلاف در میان فقیهان امامیه هم وجود دارد. به نظر برخی، پوشاندن عیب، با انجام اعمالی محقق می‏شود که مورد معامله را سالم و بی‏‌عیب نشان ‏دهد. به نظر دیگران امّا، سکوت و خودداری از بیان عیب، در صورت علم به آن، موجب پوشیده ماندن عیب و سبب تحقق تدلیس است. غالب فقها، حکم شرعی سکوت و اعلام نکردن عیب را بر مبنای غش و تدلیس استوار کرده‏‏‌اند. برخی دیگر، صدق مفهوم عرفی غش در صورت سکوت را دشوار دانسته‌اند، زیرا حیله و فریب با انجام کارهای فریبنده صورت می‌‏گیرد. به‏‌علاوه، وجود قصد فریب و سوءنیت شخص ساکت را عرفاً مسلّم نمی‌دانند. به‏‌ویژه که آنچه در روایات مربوط به غش مورد نهی واقع شده است، انجام امور نیرنگ‌‏آمیز مانند آمیختن مورد معامله با چیزهای دیگر و امثالذلک است.
     در این مقاله، دیدگاه‌‏های فوق‌‏الذکر مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است و این نتیجه حاصل شد که موافقان وقوع تدلیس با سکوت دلایل قانع‌کننده ندارند. همچنین، با دقت در مبانی و دلایل نظریه آنان، معلوم شد که استناد به تدلیس در موارد سکوت، جز شهرت فقهی پشتوانه دیگری ندارد. به‏‌ویژه که حرمت شرعی سکوت و عدم اظهار عیب، نزد بسیاری از فقیهان امامیه ثابت نیست. النهایه روشن شد، وجود «خیار عیب» به عنوان حکم وضعی سکوت و خودداری از بیان عیب، در فقه امامیه قابل پذیرش است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Non-Establishment of Misrepresentation by Silence and Abstention from Disclosing Defects at the time of Making Contract: A Study in Imamiya Jurisprudence and Iranian Civil Law

نویسنده [English]

  • Eghbal Ali Mirzaei
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

Iranian Civil Code does not explicitly address the occurrence of misrepresentation by silence. According to Article 438 of this Act, those ‘Operations’ that lead to deception are generally considered as misrepresentation. Some legal scholars believe that deceptive operations are occurred by a commission of an act, or an omission. Others include intentional silence as a part of these Operations. A similar divergence exists among Imamiya jurists. Some argue that ‘concealing a defect‘ is established through actions that demonstrate the non-deficiency in the the subject matter of the contract. Others contend that, if there is an awareness as to the defect, then silence and abstention from disclosing the defect will amount to the concealment of the defect, and consequently ‘misrepresentation’. Most jurists base the religious ruling of silence and non-disclosure of defects on the principles of deception and misrepresentation. However, some others find it challenging to apply the customary concept of deception to silence, as deceit and fraud typically occurs by deceptive actions. Moreover, the existence of an intent to deceive and the bad faith of the silent party are not customarily proved. Particularly, what has been prohibited in narratives related to deception involves doing deceptive activities such as mixing the subject matter of the transaction with other things. This article critically examines and evaluates the above perspectives, concluding that the proponents of establishing misrepresentation by silence lack convincing reasons. Additionally, a careful examination of the theoretical foundations of their position reveals that relying on misrepresentation in the cases of silence lacks substantial support, but a jurisprudential reputation. Especially, the religious prohibition of silence and non-disclosure of defects have not been established before many Imamiya jurists. Ultimately, it became evident that the existence of the ‘option of defect’ as a ‘postural ruling’ for silence and abstention from disclosing defects is acceptable in Imamiya jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Misrepresentation
  • Deceptive Operations
  • Silence
  • Abstention from Disclosing Defects
  • Option of Defect
  1. قانون مدنی ایران.
  2. ابن منظور، جمال‌الدین محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان‌العرب (جلد 6). بیروت: دار صادر.
  3. 3.اصغری آقمشهدی، فخرالدین و ابویی، حمیدرضا (بهار 1385). حسن نیت در انعقاد قرارداد در حقوق ایران و انگلیس. اندیشه ‏های حقوقی، سال 5، شماره 12، 49-29.
  4. اصفهانی، ابوالحسن (1380). وسیلة‌النجاة مع تعالیق ‌الامام خمینی. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله علیه).
  5. امامی، سیدحسن (1389). حقوق مدنی (جلدهای 1 و 4). تهران: اسلامیه.
  6. امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (1378). حقوق تعهدات (جلد 2: اعمال حقوقی- تشکیل قرارداد). تهران: میزان.
  7. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب (جلدهای 1 و 2). بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
  8. انصاری، مرتضی (بی‏تا). کتاب النکاح (جلد 1). قم: تراث الشیخ‌الاعظم.
  9. اوصیا، پرویز (1371). تدلیس؛ مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه، انگلیس، اسلام و ایران. مجموعه مقالات تحولات حقوق خصوصی (زیر نظر ناصر کاتوزیان)، انتشارات دانشگاه تهران.
  10. ایروانی، میرزاعلی (1384). حاشیه المکاسب (جلد 2). تهران: کیا.
  11. بابایی، ایرج (1383). حقوق بیمه. تهران: سمت.
  12. بازگیر، یدالله (بی‏تا). قانون مدنی در آینه آرای دیوان عالی کشور؛ حقوق خانواده (جلد 1). تهران: فردوسی.
  13. پاکباز، سیامک (1401). شرح قانون مدنی فرانسه؛ اصلاحات 2016 (ترجمه و پژوهش). تهران: نشر میزان.
  14. تبریزی، میرزاجواد (1389). ارشادالطالب فی شرح‌المکاسب (جلد 1). قم: دارالصدیقة الشهیدة.
  15. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی-‌حقوق جزا. تهران: گنج دانش.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390). مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد 2). تهران: گنج دانش.
  17. جعفری‏تبار، حسن (1375). مسئولیت مدنی سازندگان و فروشندگان کالا. تهران: دادگستر.
  18. جوهری، ابونصر اسماعیل‌بن‏حماد (1407ق). الصحاح تاج‌اللغة و صحاح العربیة (احمد عطار، محقق). (جلد 3 و 6). بیروت: دارالعلم للملایین.
  19. حر عاملی، محمدبن‌حسن (بی‌تا). وسائل‌الشیعه (جلدهای 12 و 17). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث.
  20. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد (1419ق). مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعدالعلامة (محمدباقر خالصی، محقق). (جلد 11). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  21. حسینی مراغی، سیدمیرعبدالفتاح (1417ق). العناوین‌الفقهیة. قم: موسسه نشر اسلامی.
  22. حلی، ابن ادریس (1410ق). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی. مؤسسه نشر اسلامی.
  23. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1368). تبصرة‌المتعلمین فی احکام‌الدین (جلد 1). تهران: فقیه.
  24. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1414ق). تذکرةالفقها (جلدهای 11 و 12). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث.
  25. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1419ق). قواعدالاحکام (جلد 3). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  26. حلی، حسن‌بن‌یوسف (بی‏تا). تحریرالاحکام‌الشریعة علی مذهب‌الامامیة (جلد 1). مشهد: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
  27. خمینی، سیدروح‌الله (بی‌تا). کتاب البیع (جلدهای 1 و 2). قم: مطبعه مهر.
  28. خوانساری، سیداحمد (1405ق). جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع (جلد 4). تهران: مکتبة‌الصدوق.
  29. خویی، ابوالقاسم (1377). مصباح‌الفقاهة فی‌المعاملات (جلدهای 1 و 7). (محمدعلی توحیدی، تحریر). قم: داوری.
  30. دهخدا، علی‌اکبر (1335). لغت‏نامه. تهران: سیروس.
  31. روحانی، محمدصادق (‌1412ق). فقه‌الصادق. قم: مدرسه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  32. سبحانی، جعفر (1416ق). المواهب فی تحریر احکام‌المکاسب (سیف‌الله یعقوبی اصفهانی، تقریر). قم: مؤسسه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  33. سکوتی نسیمی، رضا (پاییز و زمستان 1394). تأثیر تدلیس در نکاح و آثار آن. نشریه علمی-پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، سال 6، شماره 11، 247-213.
  34. سنهوری، عبدالرزاق احمد (1953م). مصادرالحق فی فقه‌الاسلامی، دراسة مقارنة فی فقه‌الغربی (جلد 1). بیروت: دار احیاء‌التراث‌العربی.
  35. شهید اول، شمس ‏الدین محمدبن‌مکی عاملی (1373). لمعة دمشقیة (جلد 1). قم: دارالفکر.
  36. شهید اول، شمس ‏الدین محمدبن‌مکی عاملی (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه‌الامامیة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  37. شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی (‌1386). روضة‌البهیة فی شرح‌اللمعة‌الدمشقیة (سیدمحمد کلانتر، محقق). (جلد 5). جامعة النجف‌الدینیة.
  38. شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی (‌بی‌تا). مسالک‌الافهام الی تنقیح شرایع‌الاسلام (جلد 8). تهران: مؤسسه معارف‌الاسلامیه.
  39. شهیدی تبریزی، میرفتاح (‌بی‌تا). هدایة‌الطالب فی اسرارالمکاسب (جلد 1). قم: دارالکتاب.
  40. شهیدی، مهدی (1391). حقوق مدنی6: عقود معین 1؛ بیع، معاوضه، اجاره، قرض و صلح. تهران: مجد.
  41. صفایی، سیدحسین (1382). حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
  42. صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله (1395). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان.
  43. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1370). حاشیه المکاسب (جلد 2). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  44. طبرسی، میرزاحسین (بی‌تا). مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل. قم: مؤسسه‌آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث.
  45. طریحی، فخرالدین (بی‌تا). مجمع‌البحرین (محمود عادل، محقق). (جلد 3). بی‌جا.
  46. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1387). المبسوط فی فقه‌الامامیه (جلد 2). تهران: مکتبةالمرتضویة لاحیاءالآثار‌الجعفریة.
  47. قاسم‏زاده، سیدمرتضی (1383). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: نشر دادگستر.
  48. کاتوزیان، ناصر (1401). دوره حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قرادادها (جلد 5: انحلال قرارداد). تهران: گنج دانش.
  49. کاتوزیان، ناصر(1385). حقوق مدنی؛ خانواده (جلد 1: نکاح و طلاق، روابط زن و شوهر). تهران: شرکت سهامی انتشار.
  50. محسنی قندهاری و آصف، محمد (1426ق). الفقه و مسائل‌الطبیة (جلد 1). قم: بوستان کتاب.
  51. محقق کرکی، نورالدین علی‌بن‌حسین (1414ق). جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد (جلدهای 4 و 13). قم: آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث.
  52. محمدی، ابوالحسن (1374). قواعد فقه. تهران: یلدا.
  53. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421ق). القواعدالفقهیه (جلد 1). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  54. مفید، محمدبن‌محمد (1413ق). مقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
  55. میرزای قمی، ابوالقاسم (بی‏تا). جامع ‏الشتات فی اجوبة‌السؤالات (جلد 3). بی‏نا.
  56. میرشکاری، عباس (1401). رساله عملی در قراردادها (جلد 1). تهران: شرکت سهامی انتشار.
  57. نجفی، شیخ محمدحسن (1368). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام (جلد 30). تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
  58. نقیبی، ابوالقاسم، تقی‏ زاده، ابراهیم و باقری، عباس (بهار و تابستان 1393). جایگاه حسن نیت در فقه امامیه. پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال 15، شماره 1 (پیاپی39)،  صص. 57-33.