واکاوی مفهومی «احیای حقوق عامه» با مطالعه تطبیقی دعاوی منفعت عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران.

3 استادیار، پژوهشگاه قوه قضائیه، تهران، ایران.

چکیده

مفهوم کارویژه «احیای حقوق عامه» در دکترین و رویه قضایی همواره مورد اختلاف بوده است. حقوق عامه و مصادیق آن از یک ‌سو و مفهوم احیاء از سوی دیگر محل اصلی این اختلاف می‌باشند. این ابهام با ظهور تحولات اجتماعی جدید و ملموس‌تر شدن نیاز به پیش‌بینی روش‌های نوین برای تضمین نفع عمومی پررنگ‌تر شده است. ضرورت پیگیری تخلفات زیست‌محیطی، تخلفات مربوط به بازار سرمایه، مشکلات مربوط به کیفیت خودروها و در سالیان اخیر مصائب ناشی از شیوع کرونا، از جمله مواردی است که باعث مطرح‌شدن مباحث مرتبط با احیای حقوق عامه و روش‌های قضایی تضمین منفعت عمومی شده است. مباحث مرتبط با تضمینات قضایی منفعت عمومی در نظام حقوقی ما غنای چندانی ندارد، اما در نظام حقوقی سایر کشورها تا حد زیادی شرح و بسط یافته است. حقوق منفعت عمومی و مباحثی که ذیل آن مطرح می‌شود (مانند دعاوی منفعت عمومی، سمت و حقوق قابل استناد در این دعاوی) ارتباط بسیار زیادی با کارویژه احیای حقوق عامه دارد. در این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و انجام مصاحبه با  اکثر دادستان‌های مراکز استان‌ و با بررسی رویه دادستان‌ها درصدد خواهیم بود تا حد امکان ابهامات مرتبط با مفهوم حقوق عامه و احیای آن را با استفاده از داده‌های تطبیقی (با تمرکز بر نظام‌های کامن‌لا) برطرف نماییم. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در این پژوهش، حقوق عامه را باید حقی تلقی کرد که ذی‌نفع محصور ندارد و احیاء نیز از حیث ماهیت، بیانگر مفهوم نظارت و معادل با صلاحیت‌های غیرکیفری دادستان‌ها است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Conceptual Exploration of ‘Revival of Public Rights' through a Comparative Study of Public Interest Lawsuits

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasan Kabgani 1
  • Mostafa Mansourian 2
  • Fatemeh Afshari 3
1 PhD Student in Public law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Judicial Law, University of Judicial Sciences and Administrative Services, Tehran. Iran.
3 Assistant Professor, Judiciary Research Institute, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The notion of the "Revival of Public Rights" has always been a controversial topic in legal doctrines and judicial practice. Public rights and their instances on one side, and the concept of revival on the other, constitute the core of this divergence. This ambiguity has intensified with the emergence of new social developments, necessitating the anticipation of innovative methods to ensure public interest more prominently. The necessity to sue environmental violations, capital market misconduct, problems related to the quality of automobiles, and over the recent years calamities arising from the COVID-19 pandemic are among the factors that have posed discussions related to the revival of public rights and judicial methods to guarantee public benefit. While discussions on judicial guarantees of public interest in our legal system are of less enrichment, in legal systems of other countries, it has been extensively elaborated. Public interest law and the associated topics, such as public interest lawsuits, position, and rights admissible in these lawsuits, are closely linked to the concept of revival of public rights. This article, by employing a descriptive-analytical method and utilizing library data, along with interviews with most of provincial prosecutors and their practices, aims to remove ambiguities associated with the concept of public rights and its revival through comparative data analysis, with a focus on common law systems. Based on the findings of this research, public rights should be interpreted as rights without any limited beneficiaries, and retrieval, in terms of nature, signifies the concept of supervision and is equivalent to the non-criminal authorities of prosecutors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Interest
  • Public Rights
  • Transpersonal Rights
  • Prosecutor
  • Class Action

مراجع

  1. آقابابایی، حسین و نظری، علی (1400). جنبه عمومی جنایت در حقوق کیفری ایران؛ از تحولات قانونی تا چالش‌های حقوقی- قضایی. پژوهش حقوق کیفری، دوره 9، شماره 34.
  2. افتخار جهرمی، گودرز و السان، مصطفی (1399). آیین دادسی مدنی (جلد 1). چاپ 2، تهران: میزان.
  3. پژوهشگاه قوه قضائیه (1396). درآمدی بر مسئولیت قوه قضائیه در احیای حقوق عامه. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
  4. پژوهشگاه قوه قضاییه (1400). رصد و فراتحلیل آثار پژوهشی در حوزه احیای حقوق عامه. تهران: پژوهشگاه قوه قضائیه.
  5. پورعزت، علی‌اصغر، دمرچی‌لو، مریم و پاکنوش کیانی، پاکنوش (1397). شاخص‌های مفهوم‌پردازی از اصطلاح «منفعت عمومی» براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات مدیریت دولتی ایران، دوره 1، شماره 2.
  6. تنگستانی، محمدقاسم و مرادی برلیان، مهدی (1397). گفتارهایی در باب نهاد دادستانی و احیای حقوق عامه. انتشارات قوه قضائیه، چاپ اول، 82.
  7. خالقی، علی (1400). آیین دادرسی کیفری (جلد 1). چاپ 43، تهران: شهردانش.
  8. رشیدی، مهناز (1401). نقش قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران در تضمین حق بر آب. مجله حقوقی دادگستری، دوره 86، شماره 117.
  9. رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین و جوادمنش، جواد (1395). مطالعه تطبیقی گستره مفهوم ذی‌نفع در اقامه دعوی زیست‌محیطی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا. فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، شماره 4.
  10. رنجبر، احمد (1397). اثبات نفع در « دعوی حقوق عمومی». فصلنامه حقوق اداری. سال 5، شماره 14.
  11. صادقی، محمود و جوهری، مهدی (1391). ذی‌نفع در دعاوی ناشی از اختراع از نگاه قانون و رویه قضایی. دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره 17، شماره 59.
  12. عباسی، محمود، افشاری، فاطمه، پتفت، آرین و دهقانی، پرویز (1398). حقوق شهروندی؛ از حقوق ملت تا احیای حقوق عامه. تهران: وزارت دادگستری.
  13. کاشانی، جواد و ناصری، نینا (1395). کارایی دعوای جمعی در دسترسی به عدالت. چاپ 1، تهران: میزان.
  14. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر(1390). ده فرمان حقوق عمومی؛ تأملی در باره اصول و مفاهیم بنیادین حقوق عمومی. فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (فصلنامه حقوق سابق)، دوره 41، شماره 4.
  15. منصوریان، ناصرعلی و شیبانی، عادل (1395). مفهوم منفعت عمومی و جایگاه آن در قانون‌گذاری ایران. دیدگا‌ه‌های حقوق قضایی، دوره 21، شماره‌های 75 و 76.
  16. مولودی، محمد، حاجی‌عزیزی، بیژن و صفری، ناهید (1395). مطالعه حقوق فرافردی؛ مبنایی برای دعاوی جمعی. تحقیقات حقوقی، دوره 19، شماره 75.
  17. نقره‌کار، محمدصالح (1388). نقش دادستان در صیانت از حقوق عامه. تهران: جنگل.
  18. هاشمی، محمد (1382). حمایت‌ها و تضمینات حقوق بشر در حقوق داخلی و نظام بین‌المللی. تحقیقات حقوقی، دوره 6، شماره 38.
  19. Bozeman, Barry (2007). Public Values and Public Interest: Counterbalancing Economic Individualism, Georgetown University Press.
  20. Cappelletti, M (1975). ‘Governmental and Private Advocates for the Public Interest in Civil Litigation: A Comparative Study', Mich. L. Rev, 73.
  21. Cappelletti, Mauro (1976). Vindicating the Public Interest through the Courts: A Comparativist's Contribution, Buff. L. Rev. 643, 25.
  22. Cummings, S and Deborah L Rhode (2015). Public Interest Litigation: Insights from Theory and Practice , 36 Fordham Urb. L.J. 603.
  23. European Parliament (2012). Standing up for your right(s) in Europe.
  24. Gading, h (1996), ‘Litigation by Public Interest Groups in European Law’, German Y.B. Int’l L.
  25. Jolowicz, J.A (1982). ‘Civil Proceedings in the Public Interest’, CAMBRIAN L. REV, 32.
  26. Langer, Vera (1988). ‘Public Interest in Civil Law, Socialist Law, and Common Law Systems: The Role of the Public Prosecutor’, The American Journal of Comparative Law, vol 36, Issue 9.
  27. Lunny, D (1978). ‘Locus Standi--Public Law and the Individual--The Relator Action--Role of the Attorney-General-Injunction’, University of British Columbia Law Review, vol 12, issue 2.
  28. Parker, K.E and Stone, R. (1978). ‘Standing and Public Law Remedies’, Columbia Law Review, 78, 4.
  29. Scott L. Cummings (2012). ‘Privatizing Public Interest Law’, Georgetown Journal of Legal Ethics, 25,1.
  30. Skyes, E.I (1953). ‘The Injunction in Public Law’, University of Queensland Law Journa, vol 2, issue 2.
  31. Spillenger.C (1995). ‘Elusive Advocate: Reconsidering Brandeis as People ’ s Lawyer’, Yale Law Journal, vol 105.
  32. Tumanov, Dmitry (2015).‘On Public Interest and Its Judicial Protection’, Russian Laws: Experience, Analysis, Practice, vol 12.
  33. http://www.attorneygeneral.ie/ag/agrelator.html (Retrieved 02/01/2021).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 فروردین 1402
  • تاریخ پذیرش: 28 مرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار