بررسی شمولیت رأی وحدت‌رویه‌ شماره‌ 794 هیأ‌ت عمومی دیوان عالی کشور نسبت به «تسهیلات مشارکتی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

چکیده

هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه‌ شماره ۷۹۴ مورّخ 1399/۵/21، شرط «سود مازاد بر مصوبات بانک مرکزی» در قراردادهای اعطای تسهیلات بانکی را باطل اعلام کرد. فارغ از پذیرش یا عدم پذیرش نقدهای وارد بر این حکم، این رأی درمورد «عقودمبادله‌ای» که نرخ سود آن‌ها در زمان انعقاد، ثابت است، اختلاف‌برانگیز نیست، اما به دلیل ماهیت «عقودمشارکتی»، این سؤال مهم را ایجاد کرده که آیا شامل این قراردادها نیز می‌شود یا خیر؟ در این‌باره، برخی صاحب‌نظران معتقدند با توجه به «مبانی فقهی» و «قانون عملیات بانکی بدون ربا»، رأی یادشده شامل «عقودمشارکتی» نمی‌شود، زیرا درج «سود موردانتظار» فقط برای اثبات جواز ورود بانک در مرحله‌ی انعقاد این قراردادهاست و نرخ «سود قطعی» در این عقود پس از «پایان مشارکت و حسابرسی» معین می‌شود؛ درمقابل، عده‌ای دیگر معتقدند رأی مزبور شامل «قراردادهای‌مشارکتی» هم می‌شود، زیرا آنچه تحت عنوان نرخ «سود موردانتظار» در این عقود درج می‌شود، در عمل، بدون هیچ تغییری، مبنای تنظیم روابط بانک و مشتریان قرار می‌گیرد.
پژوهش حاضر با محور قراردادن سؤال یادشده و استواری فرضیه‌ی خود بر نظریه‌ی گروه دوم، ضمن بازخوانی مقررات بانکی و مصوبات بانک مرکزی، به استناد ادله‌ای نظیر «اطلاق عبارت قرارداد اعطای تسهیلات بانکی در رأی یادشده»، «ورود نظم عمومی اقتصادی بر احکام صحت شروط درباره شرط سود مندرج درعقود بانکی»، «دلالت تنبیهی و فحوای ساختاری و سیاقی رأی»، «قابلیت استناد به اصول لفظیه‌ای چون اصاله‌الإطلاق و به ویژه اصاله عدم‌التقدیر»، «امکان استناد به قاعده تفسیر به زیان تنظیم‌کننده در عقود الحاقی از جمله قراردادهای بانکی» و اینکه «درعمل، به‌موجب قیودی که در عقود مشارکتی درج می‌شود، همین نرخ در پایان قرارداد، مبنای اظهارنظر در روابط میان بانک و دریافت‌کننده تسهیلات قرار می‌گیرد»، اثبات می‌کند که این رأی، با رعایت قیود و شروطی علاوه بر «عقود مبادله‌ای»، «عقود مشارکتی» را نیز دربرمی‌گیرد؛ تحلیلی که علاوه بر رفع اختلاف در بسیاری از دعاوی بانکی و حمایت از مشتریان (طرف ضعیف) در این عقود، نظم عمومیِ مالی اقتصادی در روابط بانکی را مستحکم‌تر می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the inclusion of the unanimous vote No. 794 of the General Board of the Supreme Court regarding "participatory facilities"

نویسندگان [English]

  • Hossein Abedini 1
  • Abolfazl Zakeri 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Theology and Islamic Sciences, University of Meybod, Meybod, Iran.
2 Ph.D. Student in Private Law, Department of Law, Faculty of Theology and Islamic Sciences, University of Meybod, Meybod, Iran.
چکیده [English]

The General Board of the Supreme Court of the Country invalidated the condition of "excess interest over Central Bank's approvals" in contracts granting banking facilities by issuing unanimous decision No. 794 dated 21/5/2013. Regardless of accepting or not accepting the criticisms of this ruling, this ruling is not controversial about "exchange contracts" whose interest rate is fixes at the time of conclusion, but because of the nature of "Partnership Contracts," it raises an important question. Did it include these contracts or not? In this regard, some experts believe that according to the "jurisprudential foundations" and the "law of interest-free banking operations" the mentioned decision does not include "partnership contracts" because the inclusion of "expected profit" is only to prove the permission of the bank to enter the stage. is the conclusion of these contracts and the rate of "definite profit" in these contracts is determines after the "end of participation and audit"; On the other hand, some others believe that the said decision includes "partnership contracts" as well because what is included under the name of "expected profit" rate in these contracts, in practice, without any change, is the basis for regulating the relations between the bank and the customers. Keywords: banking law, unanimous decision No. 794 of the General Board of the Supreme Court of the country, partnership contracts, exchange contracts, interest rate, approvals of the Jurisprudence Council on Money and Credit of the Central Bank.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Banking Law
  • Verdict of unity of procedure794 of the General Assembly of the Supreme Court
  • Partnership Contracts
  • Exchange Contracts
  • Interest Rates
  • Approvals of the Monetary and Credit Council of the Central Bank

مراجع

اخلاقی، بهروز و امام، فرهاد (1379). اصول قراردادهای تجاری بین­المللی. تهران: انتشارات شهر دانش.
اخوانی، حمید (1400). خبرگزاری ایلنا، کد خبر ۱۱۳۰۱۳۷، ۲۲/۶/۱۴۰۰؛ قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: https://www.ilna.ir
اسلامی، سیدمحمدهادی و قنواتی، جلیل (1398). ترجیح تفسیر علیه تنظیم­کننده قرارداد. دوفصلنامه حقوق تطبیقی، (111)، صص. 69-94.
اسمعیلی­گیوی، حمیدرضا (1389). تأمین مالی اسلامی، ابزارها، بازار و چالش­های فقهی (مجموعه مقالات اولین همایش مالی اسلامی). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه­السلام).
اکبرزاده، معین (1392). مقایسه تطبیقی عقود مبادله­ای و مشارکتی و شناخت مشکلات و فواید کاربرد آنها در نظام بانکداری اسلامی. فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، (4 و 5)، صص. 161-198.
السان، مصطفی (1394). حقوق بانکی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت).
الفت، نعمت­الله (1384). نظم عمومی و الزام به انعقاد قرارداد. نشریه فقه و حقوق سابق (حقوق اسلامی فعلی)، (7)، صص. 70-91.
انصاری، مرتضی (1442ق). فرائدالاصول. قم: مجمع الفکرالإسلامی.
بخشنامه معاونت امور بانکی، بیمه و شرکت­های دولتی وزارت امور اقتصادی و دارایی (12/10/1400). قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: https://mefa.ir/fa-IR/mefa/1/page
بهرامی احمدی، حمید (1390). حقوق تعهدات و قراردادها با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام­های حقوقی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
پاکباز، سیامک (1401). شرح قانون مدنی فرانسه، اصلاحات 2016 با آخرین تغییرات (منابع، نظام عمومی و اثبات تعهدات). تهران: بنیاد حقوقی میزان.
جعفری، امین (1400). حقوق بانکی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
حائری، مسعود (1373). مبانی فقهی اصل آزادی قراردادها و تحلیلی از ماده (10) قانون مدنی. تهران: انتشارات کیهان.
حبیبی، محمود (1396). تفسیر قراردادهای تجاری بین­المللی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
حبیبی­درگاه، بهنام (1395). اصول حقوق قرارداد اروپا. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
حسینی، سید احسان (1399). عدم تسری رأی وحدت رویه ۷۹۴ نسبت به عقود مشارکتی. روزنامه مناقصه، ش ۳۱۱۸؛ قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:
https://monaghesatiran.ir
دانشنامه اسلامی (برخط)؛ قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:
http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php
روزنامه رسمی، ش ۱۳۱۱، ۱۵/۶/۱۳۹۹؛ قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:
https://www.rrk.ir
سبحانی، جعفر (1391). الموجز فی أصول­الفقه. ترجمه محسن غرویان و سید محمدرضا طالبیان، قم: انتشارات دارالفکر.
سلطانی، محمد (1398). حقوق بانکی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
سیاه‌بیدی کرمانشاهی، سعید (1399). نقدی بر رأی وحدت رویه شماره ۷۹۴ هیئت عمومی دیوان عالی کشور در باب بطلان توافقات مغایر با مصوبات بانک مرکزی پیرامون تعیین نرخ سود تسهیلات. فصلنامه رأی، (۳۱)، صص. 87-108.
شب­خیز، محمدرضا و محمدتبار، عباد (1393). اصول فقه دانشگاهی. تهران: انتشارات کتاب آوا.
شعاریان، ابراهیم و ترابی، ابراهیم (1395). حقوق تعهدات؛ مطالعه تطبیقی طرح اصلاحی حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ایران و اسناد بین­المللی. تهران: انتشارات شهر دانش.
صفایی، سیدحسین (1389). دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
فراهانی، رامین (1399). چند نکته درباره رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور راجع‌ به نرخ سود مازاد بانک‌ها. خبرگزاری تابناک، ش ۱۰۳۴۳۰؛ قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:
https://www.tabnak.ir/fa/news
قافی، حسین و شریعتی، سعید (1392). اصول فقه کاربردی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قلیچ، وهاب (1398). وکالت در بانکداری بدون ربا؛ کاربردها و چالش‌ها. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1379). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر دادگستر.
محقق داماد، سیدمصطفی (1390.الف). مباحثی از: اصول فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، سیدمصطفی (1390.ب). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرادی، یاسر (1399). حقوق بانکی. قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:
https://t.me/Bankinglaws
مرادی، یاسر (1400). گذار قراردادهای بانکی از اصل حاکمیت اراده به قواعد آمره؛ بررسی موردی رأی وحدت رویه ۷۹۴ دیوان ‌عالی کشور. نشریه مجموعه حقوقی، (1)، صص. 137-161.
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی (1394). طرح منطقی­کردن نرخ سود تسهیلات بانکی (مجموعه مقالات). تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
مصباحی­مقدم، غلامرضا و صفری، محمد (1389). بررسی درآمد حاصل از تحمل ریسک از دیدگاه آموزه­های اسلامی. نشریه اقتصاد اسلامی، (36)، صص. 117-148.
موسویان، سیدعباس (1384). ارزیابی قراردادها و شیوه­های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا. نشریه اقتصاد اسلامی، سال پنجم، (۱۹)، صص. 45-70.
موسویان، سیدعباس (1387). بررسی فقهی ـ حقوقی تعیین نرخ سود بانکی. نشریه فقه و حقوق، سال چهارم، (16)، صص. 7-34.
موسویان، سیدعباس و میثمی، حسین (1397). بانکداری اسلامی؛ مبانی نظری ـ تجارب عملی. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
نظافتیان، علی (1400). پیرامون رأی وحدت رویه شماره 794؛ فرصت امروز برای کسب و کار. قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: https://www.forsatnet.ir
نوری، محمدعلی (1390). قانون مدنی فرانسه. (ترجمه)، تهران: کتابخانه گنج دانش.
نوری، محمدعلی (1392). قانون مدنی مصر. (ترجمه)، تهران: کتابخانه گنج دانش.
هرورانی، حسین؛ زهتابیان، مصطفی و هرورانی، مهدی (1389). نقدی بر بانکداری اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌­السلام).
https://dadiran.ir/news/98896
https://divanealee.eadl.ir
https://www.cbi.ir/simplelist/21060.aspx

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 07 بهمن 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار