قانون به مثابه امری اجتماعی؛ مطالعه روش‌شناسانه نظریه قانون مونتسکیو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم قرآن و فقه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

با پیدایش مدرنیته به تدریج شاهد تغییر مبنای علم و شکل‌گیری علمی متفاوت از دوران پیش از آن هستیم. علم جدید، صورت کامل شده علم دوران پیش از مدرن نیست، بلکه مبتنی بر بنیادهای هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و انسان‌شناسانه متفاوت و متکی بر تلقی خاصی از طبیعت، انسان و خداوند است. نظریه مونتسکیو در چارچوب رویکرد مدرن، توجهی به طبیعت ثابت انسان، مبدأ و غایت وجودی او در رسیدن به سعادت حقیقی ندارد. در چارچوب آن، انسان دارای طبیعتی ثابت و پایدار نیست، بلکه طبیعت او در خلال اجتماع ساخته می‌شود. او قانون را از اجزای نظام اندام‌واره اجتماعی می‌داند و تلاش می‌کند پیوند بین «قانون» به عنوان امری اجتماعی با شرایط مختلف اجتماعی را آشکار سازد. مهم‌ترین نتایج تلقی قانون به مثابه امری اجتماعی در اندیشه مونتسکیو عبارت است از: تحلیل قوانین جامعه بر اساس شرایط اجتماعی، پذیرش روابط علّی حاکم بر قانون، نسبیت قانون و جدایی آن از ارزش‌ها و از دین. این مقاله می‌کوشد با رویکرد روش‌شناسانه، بین اصول علم اجتماعی او و مبانی بنیادین آن و نظریه قانون وی ارتباط برقرار کرده و نظریه قانون او را در پرتو بنیان‌های علم اجتماعی جدید که متفاوت از بنیان‌های علم سنتی است مورد مطالعه قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Law as a social matter; Methodological study of Montesquieu's law theory

نویسنده [English]

  • Mojtaba Javidi
Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Jurisprudence, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

With modernity’s advent, we are witnessing changes in the basis of science and forming a different one from the previous era gradually. The new science is not the complete form of the science of the pre-modern era but it is based on different ontological, epistemological, and anthropological foundations based on a specific perception of nature, men, and God. Montesquieu's theory does not pay attention to the permanent nature of men, their origin, and their true purpose for reaching happiness in the modern approach’s framework. In this framework, men don’t have a permanent and stable nature, but their nature will be created in society. Montesquieu considers the law as one part of the social system and tries to reveal the connection between "law" as a social matter and different social conditions. The most important results of considering law as a social matter in Montesquieu's thought are: analyzing of laws of society based on social conditions, acceptance of causal relations on law, relations of law, and its separation from values and religion. This article tries to make a connection between his social science principles, his basic principles, and his law theory with a methodological approach and studies his law theory based on the foundations of new social science, which is different from traditional science.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The spirit of the law
  • Methodology
  • Modernity
  • Montesquieu
  • Social theory
  • Theory of law

مراجع

آرون، ریمون (1370). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی).
ارسطو (1378). سماع طبیعی. ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ارسطو (1390). سیاست. ترجمه حمید عنایت، تهران: امیرکبیر.
استیس، والتر ترنس (1377). دین و نگرش نوین. ترجمه احمدرضا جلیلی، تهران: انتشارات حکمت.
پارسانیا، حمید (۱۳۹۰). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (۱۳۹۲)، نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی. راهبرد فرهنگ، (۲۳)، صص. 7-28.
تریگ، راجر (1386). فهم علم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر نی.
جاویدی، مجتبی (1398). نظریه قرارداد اجتماعی ژان ژاک روسو با رویکردی روش‌شناسانه. اندیشه دینی، 19(4)، (پیاپی 73)، صص. 25-50.
جاویدی، مجتبی (1399). نگاهی روش­شناسانه به نظریه قرارداد اجتماعی توماس هابز. مطالعات حقوق عمومی، 50(2)، صص. 685-709.
جاویدی، مجتبی (1400). تجلی سوبژکتیویته در نظریه اراده عمومی ژان ژاک روسو. مطالعات حقوق عمومی، 51(1)، صص. 367-388.
جونز، و. ت. (1383). خداوندان اندیشه سیاسی، قسمت دوم (مونتسکیو، روسو، برک، بنتام). ترجمه علی رامین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
چالمرز، آلن اف (1390). چیستی علم (درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی). ترجمه سعید زیباکلام، تهران: انتشارات سمت.
حسنی، سید حمیدرضا و موسوی، هادی (1395). انسان‌کنش‌شناسی پوزیتیویستی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خسروپناه، عبدالحسین (1382). گستره شریعت. قم: پژوهشکده فرهنگ و معارف (نشر معارف).
داوری اردکانی، رضا (1373). فلسفه در بحران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
داوری اردکانی، رضا (1374). فلسفه چیست؟. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
داوری اردکانی، رضا (1386). درباره غرب. تهران: انتشارات هرمس.
داوری اردکانی، رضا (1390). درباره علم. تهران: انتشارات هرمس.
دورکیم، امیل (1368). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دورکیم، امیل (1378). خودکشی. ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
ریتزر، جورج (1374). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
سبزواری، ملاهادی (1369). شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق از آیت‌الله حسن‌زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى، تهران: نشر ناب.
صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1384). مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
طالب‌زاده، سیدحمید (1384). تحلیلی فلسفی از نسبت ریاضیات و علم جدید. نشریه فلسفه، (10)، صص. 51-76.
طالب‌زاده، سیدحمید؛ مهرنیا، حسن و موسوی اصل، سید سعید (1398). رویکرد ارگانیک در ایدئالیسم آلمانی به‌مثابه شرط امکان علم اجتماعی پوزیتیویستی در اندیشه دورکیم. مطالعات جامعه‌شناختی، 26(2)، صص. 241-272.
عبداللهی آرانی، مصعب (1385). نقد و بررسی چهار نگرش پوزیتیویستی در علم اقتصاد: هاروارد، LSE، شیکاگو، MIT. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران، ایران.
کاپلستون، فردریک چارلز (1387). تاریخ فلسفه (فلسفه قرون وسطی از آگوستینوس تا اسکوتوس). (جلد دوم)، ترجمه ابراهیم دادجو، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه (از مِن دوبیران تا سارتر). (جلد نهم)، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و سید محمود یوسف‌ثانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1389). تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت). (جلد ششم)، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1390). تاریخ فلسفه (از دکارت تا لایب نیتس). (جلد چهارم)، ترجمه غلامرضا اعوانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاسیرر، ارنست (1382). فلسفه روشنگری. ترجمه یدالله موقن، تهران: انتشارات نیلوفر.
کالینیکوس، آلکس (1385). درآمدی تاریخی بر نظریه اجتماعی. ترجمه اکبر معصوم بیگی، تهران: انتشارات آگه.
کچوئیان، حسین (1395). «تحلیل جامعه‌شناختی و انتقادی ماهیت علم مدرن» در: درس‌گفتارهای اولین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی (تابستان 1394)، تهیه و تدوین: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
کوزر، لوئیس (1389). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
لنکستر، لین و (1383). خداوندان اندیشه سیاسی. قسمت اول (هگل، آگوست کنت، جان استوارت میل). ترجمه علی رامین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مارشال، گوردون (1388). فرهنگ جامعه‌شناسی آکسفورد. ترجمه میرا مشیرزاده، تهران: انتشارات میزان.
موسوی اصل، سید سعید (1397). رویکرد سوبژکتیو به قانون در فلسفه کانت. حکمت اسلامی، 5(1)، صص. 61-78.
مونتسکیو (1345). ملاحظات در باب علل عظمت و انحطاط رومیان. ترجمه علی‌اکبر مهتدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مونتسکیو (1349). روح‌القوانین. ترجمه علی‌اکبر مهتدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
وبر، ماکس (1387). روش‌شناسی علوم اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.
هایدگر، مارتین (1379). عصر تصویر جهان. ترجمه حمید طالب‌زاده، فصلنامه فلسفه دانشگاه تهران، (1)، صص. 139-156.
Aristotle (2000). Nicomachean Ethics ,roger crispe, Cambridge, United Kingdom: cambridge university press.
Durkheim, Emile (1960). Montesquieu and Rousseau, Forerunners of Sociology, First edition, U.S.A: The University of Michigan Press.
Kant, Immanuel (1909). Critique of Practical Reason, Trans, TK abbott. New York: Prometheus Books.
Kant, Immanuel (1985). Critique of Pure Reason, Trans by Norman Kemp Smith. New York: The Modern Library Press
Kant, Immanuel (2006). Groundwork of the Metaphysics of Morals. Translated and Edited By Mary Gregor. England: Cambridge University Press.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 20 آذر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار