ساز و کار مطلوب وضع الزامات حقوقی در شرایط اضطراری مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

آریان‌نژاد, علی; اقربائی فام, میثم; فتاحی زفرقندی, علی

doi:10.30497/law.2022.243731.3319

ساز و کار مطلوب وضع الزامات حقوقی در شرایط اضطراری مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.

² استادیار، پژوهشکده شورای نگهبان، تهران، ایران.

10.30497/law.2022.243731.3319

چکیده

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ساز و کار مواجهه با شرایط اضطراری در دو اصل 79 و 176 تعبیه شده است که در نگرش اولیه ساز و کار مندرج در آن‌ها برای وضع الزامات حقوقی در موازات یکدیگر به نظر می‌رسد. از آنجا که وجود دو ساز و کار موازی در برخورد با شرایط اضطراری و عدم پیش‌بینی ضابطه و چارچوب مشخص، موجب بلاتکلیفی نظام تصمیم‌گیری کشور در شرایط اضطراری می‌گردد، تعیین نحوه تعامل این دو ساز و کار در مواجهه با شرایط اضطراری به‌ منظور اجرایی‌سازی حداکثری قانون اساسی ضروری به نظر می‌رسد؛ چرا که نگرش نظام‌مند به قانون اساسی اقتضای ارائه تفسیری کل‌نگر مبتنی بر هر دو اصل فوق‌الذکر را دارد. لذا این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سؤال بوده است که «ساز و کار مطلوب مقرره‌گذاری در شرایط اضطراری مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چیست؟» و در راستای ارائه ساز و کار مطلوب در این زمینه، ضمن مطالعه موردی تصمیم‌گیری در موضوع کرونا به عنوان آخرین جلوه‌گاه شرایط اضطراری در نظام حقوقی ایران، اقدام به پیشنهاد ساز و کار مطلوب چهار مرحله‌ای به ‌منظور کاربست صحیح تفسیر این دو اصل در نظام حکمرانی کشور در مواجهه حاکمیتی با شرایط اضطراری نموده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22519858.1401.23.4.2.6

عنوان مقاله [English]

The optimal mechanism for establishing legal requirements in emergencies is based on the Constitution of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

Ali Arian Nezhad ¹
Meisam Aghrabaei Fam ¹
Ali Fattahi Zafarghandi ²

¹ MA. Student in Public Law, Department of Public Law, Islamic Studies and Law Faculty ,Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

² Assistant Professor, Research Institute of Iranian Guardian Council, Tehran, Iran.

چکیده [English]

In the Constitution of the Islamic Republic of Iran, the mechanism for dealing with emergencies is established in articles 79 and 176, which seems paralleled for establishing legal requirements in their basic view of the mechanism. Because of the existence of paralleled mechanisms in dealing with emergencies and the lack of specific rules and frameworks this leaded to the uncertainty of the decision-making system in emergencies, it is essential to determine the act of these two mechanisms in dealing with emergencies (to implement Constitutions as much as possible); Because a systematic approach to constitutions requires a comprehensive interpretation based on both articles. So, this research has tried to answer the question, "What is the optimal regulation mechanism in emergencies based on the Constitution of the Islamic Republic of Iran" & to present the optimal mechanism in this field, meanwhile the case studying of decision-making on the issue of Covid-19 (as the last appearance of the emergencies in Iran's legal system), it is proposed a four-step optimal mechanism to apply the interpretation of these two principles in the governance system correctly in facing a state of emergency.

کلیدواژه‌ها [English]

Legal requirements mechanism
Emergency
Supreme National Security Council
Covovid-19
necessary restrictions

مراجع

آقابابایی، حسین (1400). مطالعه تطبیقی حقوق وضعیت اضطراری با نگاهی به مدیریت بیماری کووید 19؛ از مبانی قانونی تا تجویز مداخله کیفری. حقوقی دادگستری، (116)، صص. 1-31.
آقایی طوق، مسلم (1401). بایسته‌های حقوق اساسی مدیریت وضعیت‌ها یا ضطراری با تأکید بر کووید 19. تحقیقات حقوقی، (97)، صص. 767-794.
ابدی، سعیدرضا (1386). نگاهی به مقررات اضطراری در کشور ترکیه مصوب 25 اکتبر 1983. فصلنامه حقوق اساسی، (8)، صص. 339-352.
اختری، محمدصابر (1396). مبانی و صلاحیت‌های شورای عالی امنیت ملی در اتخاذ تصمیم‌های تأمینی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران، ایران.
ایمانی، عباس و قطمیری، امیررضا (1388). قانون اساسی در نظام حقوقی ایران. تهران: انتشارات نامه هستی.
پناهی بروجردی، زهرا (1398). قاعده مصلحت و قاعده عدالت و رابطه آنها در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جلالی، علیرضا و ابوعطا، محمد (1399). وضعیت اضطراری و محدودیت حقوق بنیادین: بررسی اقدامات حکومت ایتالیا در مقابله با بیماری کرونا. پژوهش حقوق عمومی، (67)، صص. 41-62.
جمعی از نویسندگان (1399). محشای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، ج 1 و 2.
خلیلی شجاعی، فریور و عنابی، علیرضا (1398). جایگاه و اعتبار مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا در سیستم حقوقی ایران. علم و وکالت، (3)، صص. 107-122.
دهخدا، علی‌اکبر (1385). فرهنگ متوسط دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
زروندی رحمانی، حسین (1399). میزان اختیارات و مسئولیت دولت در ایجاد محدودیت برای بیماران مبتلابه کرونا و مبانی آن. پاسخ، (18)، صص. 99-124.
شیروی، عبدالحسین (1384). حقوق تطبیقی. تهران: سمت.
طاهرزاده، آزاده (1394). نظریه وضعیت اضطراری در نظام حقوق اساسی ایران در پرتو اصل حاکمیت قانون با نگاه ویژه به اصل 79 قانون اساسی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت، مرودشت، ایران.
عباسی لاهیجی، بیژن (1400). حقوق اداری تطبیقی. تهران: دادگستر.
عباسی، هاجر (1392). بررسی وضعیت اضطراری در حقوق اساسی ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). تهران: دانشگاه تهران.
غمامی، سید محمدمهدی (1396). دایرة‌المعارف حقوق عمومی.‌ تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
غمامی، سید محمدمهدی (1399). مطالعه تطبیقی مدیریت وضعیت‌ اضطراری مخل بهداشت و سلامت عمومی؛ مطالعه موردی بیماری کرونا (کوید-19). تعالی حقوق، (2)، صص. 167-201.
فغان‌نژاد، سعدالله و نوری، مهدی (1391). بررسی حقوق شهروندی در وضعیت بحران مطالعه تطبیقی حقوق ایران، فرانسه و آمریکا. مدیریت بحران، (1)، صص. 69-81.
محبی، داود و کرمی، حامد (1395). ماهیت‌شناسی الگوهای پاسخ به وضعیت اضطراری با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. آفاق امنیت، (32)، صص. 67-98.
مظهری، محمد؛ قاسم‌آبادی، مرتضی و مرندی، سمیه (1394). بررسی تطبیقی مسئله اعلان حکومت نظامی و حالت محدودیت‌های ضروری (فوق‌العاده) در نظام حقوقی ایران و مصر. پژوهش‌نامه حقوق تطبیقی، (2)، صص. 161-186.
مقدسی، مهدی و اکبری، احسان (۱۳۹۶). جایگاه حقوقی مصوبات شورای عالی امنیت ملی در نظام حقوق اساسی ایران. مطالعات حقوق عمومی، (4)، صص. 873-893.
نجارزاده هنجنی، مجید (1399). تحلیل حقوقی وضع محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا در حقوق ایران؛ در جستجوی اداره صلاحیت‌دار. حقوق اداری، (23)، صص. 225-245.
ورعی، سید جواد (1385). مبانی و مستندات قانون اساسی به روایت قانون‌گذار. قم: انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
هاشمی، سید محمد (1393). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: میزان.
Angiulli, G. (2009). The state of emergency in Italy, A Summer School on Comparative Interpretation of European (4th Edition). University of Toronto.
Çetin, N. (2020). State of Emergency in Turkey (July 2016-July 2018): A Case of Utilization of Law as, International Journal of Business. Human and Social Sciences, 14(6), pp. 474-479.
Civitarese Matteucci, S.; Pioggia, A.; Repetto, G.; Tega, D.; Pignataro, M.; Celepija, M.; Ferrara, L.; Piazza, I. & Cavasino, E. (2022). Italy: Legal Response to Covid-19, Encyclopedia entries. The Oxford Compendium of National Legal Responses to Covid-1925.