کاوشی نو در جهت رفع تعارض بین ماده 38 قانون مدنی با قوانین موضوعه محدودکننده مالکیت خصوصی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه الهیات، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

2 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

مطابق با ماده 38 قانون مدنی ایران، مالک حق هرگونه تصرّفی را در ملک خود دارد و تسلط بر اعماق زمین و فضا نیز به تبعیت تسلط بر ملک برای او حاصل می شود. اما امروزه در گذر زمان، حق مالکیت خصوصی افراد در موارد بسیاری به جهت رعایت مصلحت عمومی، توسط قانونگذار محدوده شده است. این امر نشان‌دهنده وجود تعارض میان ماده 38 قانون مدنی و رویکرد فعلی قانونگذاری می‌باشد، لذا لازم است راهی برای رفع این تعارض جستجو کرد. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته، نشان می‌دهد که تحت تأثیر زمان و مکان و لزوم پاسخگویی به نیازهای روزافزون جامعه، اطلاق ماده 38 قانون مدنی، با توجه به «قاعده لاضرر» و رعایت مصلحت عمومی باید محدود گردد؛ لیکن، رعایت عدالت اقتضاء می کند با توجه به ادله قوی فقهی و حقوقی مبنی بر احترام به مالکیت خصوصی افراد بر هر آنچه در ملک شخصی فرد قرار دارد و نیز فضای متعارف آن ملک و برای تأمین نظر شورای نگهبان -که منع تملک اشیاء قیمتی مکشوفه از املاک شخصی را مغایر با موازین شرع می‌داند- و با استناد به مادتین 9 و 10 قانون راجع به حفظ آثار ملی مصوّب 1309/08/12، به جهت جلوگیری از تضییع حقوق مالکانه، با در نظر گرفتن سهمی برای مالک زمین و پرداخت خسارات وارده به وی، جمع میان حقین کرده و رضایت صاحب ملک را تا حدّ امکان جلب نموده، تا از تضییع مال غیر جلوگیری شود. همچنین با توجه به وجود قوانین متعدد استثناءکننده ماده ۳۸ قانون صدرالاشعار، بنظر می‌رسد این ماده قانونی نیازمند بازنگری و تحوّل جدی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

New research for resolving the conflict between Article 38 Of The Civil Code with the laws restricting private property

نویسندگان [English]

  • Zeinab Sanchooli 1
  • Mohammad Reza Keykha 2
1 Member of The Theology Department, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology & Islamic Studies, University of Sistan & Baluchistan, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

According to article 38 of the Civil Code of the Islamic Republic of Iran, the owner has the right to do anything with his property, including land and space; But nowadays, private property rights have been limited by the legislature in many cases for expediency’s observation. This indicates the conflict between article 38 C.C. and the current legislative approach. Therefore, it is necessary to find a way to resolve this conflict. This descriptive-analytical article shows that the application of Article 38 C.C. should be limited according to time, place & the necessity of responding to the growing needs of the society by the principle of no harm and the respecting public interest; However, the observance of justice requires considering the strong jurisprudential and legal evidences of respecting the individuals’ private property on everything that is in a their personal property, as well as the conventional space of that property, and to ensure the opinion of the Guardian Council - which considered the prohibition of possession of valuables items from private property in contrary to Sharia standards – and by referring to articles 9 & 10 of Preservation of National Monuments code which  approved on 08 / 12 / 1309 & considering a share for the land’s owner & paying damages, all sights must be observed & the land’s owner must be satisfied much as possible, in order to prevent the destruction of other people's property . Also, because of various laws which exclude article 38 C.C., it seems that this article needs huge changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Article 38 of Civil Code
  • Application of property
  • Restriction of ownership
  • Private property
  • Subject laws

مراجع

قرآن کریم.
ابن ادریس حلّی، محمد بن احمد (1410ق). السرائر. قم: انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1404ق). من لایحضره الفقیه. قم: النشر الاسلامی.
ابن براج، قاضی عبدالعزیز (1406ق). المهذّب. قم: النشر الاسلامی.
ابوالحمد، عبدالحمید (1376). حقوق اداری ایران. تهران: نشر طوس.
اراکی، محسن (1434ق). ملکیه المعادن فی فقه الاسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
اردبیلی، احمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: انتشارات اسلامی.
اردبیلی، یوسف بن ابراهیم (1427ق). الانوار لاعمال الابرار. کویت: دارالضیاء.
اشتهاردی، علی پناه (1417ق). مدارک العروه. تهران: دارالأسوه.
اصفهانی (فاضل هندی)، محمد (1405ق). کشف اللثام. قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
اصفهانی، سیدابوالحسن (1422ق). وسیله النجاه. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
امامی خوانساری، محمد (1427ق). الحاشیه الثانیه علی المکاسب. قم: آل البیت (علیهم‌السلام).
امامی، سیدحسن (1368). حقوق مدنی. تهران: چاپ اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1410ق). المکاسب «کتاب الخمس». بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
انصاری، مرتضی (1416ق). فرائد الاصول. قم: نشر الاسلامی.
انصاری، مرتضی (1420ق). مکاسب. بی­جا: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری.
انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی (1388). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: جنگل.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). حدائق الناظره. قم: انتشارات اسلامی.
بیات، فرهاد و بیات، شیرین (1394). شرح جامع قانون مدنی. تهران: ارشد.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
حائری شاه‌باغ، سید علی (1382). شرح قانون مدنی. تهران: کتابخانه گنج دانش.
حائری یزدی، مرتضی (1418ق). کتاب الخمس. قم: النشر الاسلامی.
حرعاملی، محمد بن حسن (1391). وسائل الشیعه. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
حسینی میلانی، محمدهادی (1395). محاضرات فی فقه الامامیه. مشهد: دانشگاه فردوسی.
خردمندی، سعید (1386). تحدید مالکیت. کرمانشاه: طاق بستان.
خمینی، سیدروح‌اللّه (1367). کتاب البیع. قم: مطبعه مهر.
خمینی، سیدروح‌اللّه (1378). صحیفه امام. تهران: نشر و تنظیم آثار امام خمینی (رحمت‌اللّه‌علیه).
خمینی، سیدروح‌اللّه (1390). تحریرالوسیله. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
خمینی، سیدروح‌اللّه (1392). توضیح المسائل. تهران: مؤسسه تنظیم آثار امام خمینی (رحمت‌اللّه‌علیه).
خویی، سیدابوالقاسم (1411ق). الاجتهاد و التقلید. قم: چاپخانه نوظهور.
خویی، سیدابوالقاسم (1412ق). مصباح الفقاهه. قم: دارالفکر.
خویی، سیدابوالقاسم (1417ق). موسوعه الامام الخوئی. قم: مؤسسه احیاء آثار امام خوئی.
خویی، سیدابوالقاسم (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی. قم: توحید للنشر.
خویی، سیدابوالقاسم (بی‌تا). المستند العروه الوثقی. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران (1367). مجموعه قوانین.
سلطانیان، صحبت‌اللّه (1389). حقوق مدنی (اموال و مالکیت). تهران: جاودانه.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (بی‌تا). الوسیط فی شرح القانون المدنی. بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی.
شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دارالتراث.
شهید اول، محمد بن مکی (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: النشر الاسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه. قم: داوری.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شیرازی، ابی اسحاق ابراهیم (1417ق). المهذب فی الامام الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
صاحب جواهر، محمدحسن (1374). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صدر، محمدباقر (1382). اقتصادنا. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
صفایی، حسین (1389). دوره مقدماتی حقوق مدنی. تهران: میزان.
طباطبایی بروجردی، آقا حسین (1423ق). رساله فی الخمس. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
طباطبایی حکیم، سیدمحسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: مؤسسه دارالتفسیر.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1409ق). العروة الوثقی. بیروت: مؤسسه الأعلمی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1341). بحثی درباره مرجعیت و روحانیت «ولایت و زعامت». تهران: سهامی انتشار.
طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. بی جا: مکتبه المرتضویه.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: انتشارات اسلامی.
عاملی، محمدجواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: موسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف (1388). تذکرة الفقهاء. تهران: مکتبة الرضویه.
عمید زنجانی، عباسعلی و موسی‌زاده، ابراهیم (1388). بایسته‌های فقه سیاسی. تهران: مجد.
فیاض، محمداسحاق (1401ق). الأراضی. قم: دارالکتاب.
قوی البنیه، ابوالفضل (1400). نظریه‌های بنیادین مالکیت خصوصی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
قوی البنیه، ابوالفضل (بی‌تا). تعالیق مبسوطه علی العروه الوثقی. قم: محلّاتی.
کاتوزیان، ناصر (1374). دوره مقدماتی حقوق مدنی، (اموال و مالکیت). بی‌جا: نشر یلدا.
کاشف الغطاء، جعفر (1422ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
کاشف الغطاء، محمدحسین (1359). تحریرالمجله. تهران: مکتبه النجاح.
کاشف الغطاء، مهدی (بی‌تا). مورد الأنام فی شرح شرائع الاسلام. نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
کریمی، عباس و شعبانی کندسری، هادی (1393). رابطه منطقی قاعده فقهی لاضرر و قاعده غربی سوءاستفاده از حق. فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال اول، (2)، صص. 135-166.
کلانتری، علی‌اکبر (1378). حکم ثانوی در تشریع اسلامی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). کافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کنعانی، محمدطاهر (1387). تملک اموال عمومی و مباحات. تهران: انتشارات میزان.
کوه کمری، سید محمد (1409ق). کتاب البیع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
محقق حلی، جعفر (1409ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تهران: استقلال.
محقق داماد، سیدمحمد (1418ق). کتاب الخمس. قم: دارالأسراء.
محقق داماد، سیدمصطفی (1386). قواعد فقه، بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت). قم: اسلامی.
مصطفی، ابراهیم؛ الزّیات، احمد حسن؛ عبدالقادر، حامد و النجار، محمدعلی (1989). المعجم الوسیط. استانبول: دارالدعوه.
مظفر، محمدرضا (1403ق). اصول الفقه. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الامام الصادق (علیه‌السلام). قم: انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر (1396). آرشیو دروس خارج فقه آیت‌اللّه مکارم شیرازی. اصفهان: تحقیقات رایانه‌ای.
مکارم شیرازی، ناصر (1416ق). انوارالفقاهه «کتاب الخمس و الأنفال». قم: مدرسه علی بن ابیطالب (علیه‌السلام).
مکارم شیرازی، ناصر (1427ق). استفتائات جدید. قم: مدرسه علی بن ابیطالب (علیه‌السلام).
منتظری، حسینعلی (1408ق). دراسات فی ولایه فقیه و فقه الدوله الاسلامیه. قم: نشر فکر.
منتظری، حسینعلی (1409ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: کیهان.
موحدی لنکرانی، محمدفاضل (1381). تفصیل الشریعه ـ الخمس و الانفال. قم: مرکز فقه الائمه.
موسوی خلخالی، سید محمد (1427ق). فقه الشیعه «کتاب الخمس و الأنفال». قم: دارالبشیر.
مؤمن سبزواری، محمدباقر(بی‌تا). کفایة الأحکام. اصفهان: مهدوی.
نراقی، احمد (1405ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه. قم: منشورات کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1425ق). کتاب الخمس. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
همدانی، آقا رضا (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسه الجعفریه.
هنری، امیر (1389). مالکیت زمانی در قوانین موضوعه ایران. تهران: انتشارات جنگل، جاودانه.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 04 مهر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار