پی‌جویی نظریه «علت قرارداد» از راه آثار آن در نظام حقوقی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

علت قرارداد مقصود اصلی عقلاء در اقدام به عقد قرارداد است. در حقوق فرانسه بسیاری از احکام و مقررات راجع به عقود معاوضی بر مبنای علت قرارداد توجیه و تفسیر می شود، ولی در فقه و حقوق ایران نامی از علت قرارداد برده نمی‌شود، در عوض از «مشروعیت جهت معامله»، «قصد و رضای طرفین» و «لزوم موضوع» برای عقد یاد شده که به باور برخی به ویژه مورد اخیر غرض از علت قرارداد را تأمین می کند، با این همه، از یک طرف مسائلی وجود دارد که تنها در پرتو باور به علت عقد قابل توجیه است، مثل حق حبس، ضمان بایع نسبت به تلف مبیع قبل از قبض، خیاراتی چون تأخیر ثمن، غبن، عیب، تعذر تسلیم، بطلان عقد در اثر تعذر وفاء به مضمون آن و...، و از طرف دیگر نفی نظریه علت توجیه ناپذیر بودن برخی احکام و احاله به دلیل خاص در هر مورد است. در این پژوهش به روش «إنی» و از راه آثار به صورت‌بندی نظریه علت عقد در فقه امامیه اهتمام ورزیده و به این نتیجه رسیده است که مضمون و مفاد نظریه علت در قراردادها، مورد توجه فقیهان در جریان استدلال و توجیه موارد مذکور بوده است هر چند بدان تصریح نکرده اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Tracing the Theory of the Cause of Contract through its Effects in Islamic Legal System

نویسنده [English]

  • Sayyed Amrollah Hoseini
Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence & Law, Faculty of Islamic Sciences and Research, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

In the eyes of wisemen, the cause of a contract is the main purpose of wise-men in its conclusion. In French law, many regulations relation to commutative contracts are justified and interpreted based on this approach. In contrast, in Iranian law and jurisprudence, it is not mentioned, and instead, "legitimacy of the purpose of contract", "intention and consent of the parties" and “necessity of subject“ for a given contract are required. Some believe that the latter requirement provide the purpose of the contract. However, there are questions that can be justified only in the light of belief in the cause of contract, such as the right of Habs (lien), the responsibility of seller against total loss of the subject matter of contract before taking its delivery, options (i.e., power to cancel a contract) such as delay in paying the contract price, Ghabe (lesion) expensive, defeat, inability in delivery, nullity of contract as a result of non-dining to its indications. This research tries to show the theory of cause of contract in jurisprudence by the "Inni" method and concludes that the content and indications of this theory have been observed by Islamic jurists in the process of reasoning and justifying the mentions instances, although they have not made any clear reference to.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic legal regime
  • Cause of contract
  • Contract subject
  • Reason of deal
  • Commutative liability
  • Right of Habs (lien)

مراجع

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405ق). عوالی اللئالی. قم: دار سید الشهداء (علیه‌السلام).
ابن ‌زهره، حمزه بن علی (1417ق). غنیة النزوع. قم: مؤسسة الإمام الصادق (علیه‌السلام).
اردبیلی، احمد بن محمد (1418ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: مرکز نشر اسلامی.
اصفهانی، محمدحسین (1427ق). حاشیة المکاسب. قم: ذوی القربی.
امامی، سید حسن (1335). حقوق مدنی. تهران: دانشگاه تهران.
امامی، سید حسن (1393). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره.
بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی (1362). بلغة الفقیه. تهران: مکتبة الصادق (علیه‌السلام).
بهرامی احمدی، حمید (1390). حقوق تعهدات و قراردادها. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
تبریزی، میرزا جواد (1416ق). إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). تئوری موازنه. تهران: گنج دانش.
حرعاملى، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل البیت (علیهم‌السلام).
خمینی، سید روح‌الله (1421ق). کتاب البیع. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
دیانی، عبدالرسول (1398). مطالعه تطبیقی جهت و علت عقد در حقوق ایران، فرانسه و فقه امامیه. فصلنامه علمی تحقیقات حقوقی بین‌المللی، (10)، صص. 106-139.
رشتی، میرزا حبیب‌الله (بی‌تا). کتاب الإجاره. بی‌جا، بی‌نا.
شریعت اصفهانی، فتح‌‌الله (بی‌تا). قاعدة لا ضرر. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شهابی، مهدی و جعفری، نفیسه (1394). دوگانگی علت و موضوع و آثار آن از منظر فقه امامیه، حقوق ایران و فرانسه. فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، (2)، صص. 1-24.
شهیدی، مهدی (1388). سقوط تعهدات. تهران: مجد.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتابفروشى داورى.
صاحب جواهر، محمدحسن (1421ق). جواهر الکلام. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
صفایی، سید حسین (1351). نظریه جهت در قرارداد‌ها. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، (9).
صفایی، سید حسین (1396). قواعد عمومی قراردادها. تهران: نشر میزان.
صفایی، سید حسین (1398). اندیشه‌های نو در تئوری موازنه و مقایسه آن با برخی از نظریه‌های فرانسوی. فصلنامه علمی دانش‌نامه‌های حقوقی، 2(5)، زمستان، صص. 305- 347.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1410ق). حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان.
طباطبایی، علی بن محمدعلی (1418ق). ریاض المسائل. قم: آل البیت (علیهم‌السلام).
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط. تهران: مکتبة مرتضویة.
عاملی، سید محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: مرکز نشر اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: آل البیت (علیهم‌السلام).
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
کاتوزیان، ناصر (1393). دوره مقدماتی حقوق مدنی (اعمال حقوقی). تهران، شرکت سهامی
انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1399.الف). اعمال حقوقی. تهران: گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر (1399.ب). مسئولیت مدنی. ج1، تهران: گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر (1398). عقود معین. ج1، تهران: کنج دانش.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى. تهران: انتشارات صدرا.
مغنیه، محمدجواد (1425ق). فقه الإمام جعفر الصادق (علیه‌السلام). قم: مؤسسه سبطین.
موسوی بجنوردی، سید حسن (1377). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1379). قواعد فقهیه. تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
نائینی، محمدحسین (1373ق). منیة الطالب. مقرر موسی خوانساری. تهران: نشر کتابخانه محمدیه.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 30 شهریور 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار