چالش‌های شناسایی رودخانه‌ها به عنوان شخص حقوقی در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

در این نوشتار، چالش‌­های شناسایی رودخانه‌­ها به عنوان شخص حقوقی در نظام حقوقی ایران، با هدف پدیدآیی زمینه برای حمایت از رودخانه‌­ها، با تأکید بر فقه امامیه و حقوق ایران مورد کاوش قرار گرفته است. چالش اساسی که انگیزه­ انجام این پژوهش گردید، وضعیت ویژه‌­ای است که رودخانه‌­های ایران با آن روبرو هستند که از جمله آن­ها کم‌­آبی و دست‌­اندازی اشخاص به حریم رودخانه‌­ها می‌­باشد. پرسش اصلی این است که آیا این امکان وجود دارد که در نظام حقوقی ایران رودخانه­‌ها به عنوان شخص حقوقی شناخته شوند تا به کمک این روش مورد حمایت گسترده‌­تری واقع شوند و چالش‌­های پذیرش این دیدگاه در حقوق ایران چه خواهد بود؟ راجع به این چالش تاکنون در ایران پیشینه پژوهشی وجود نداشته است، از این رو ضرورت بررسی را دو چندان می‌­کند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی این دستاورد به دست آمد که هرچند ضرورت­‌های اجتماعی، سرزمینی و جایگاه بحرانی رودخانه­‌ها پشتیبانی از این نظریه را قابل قبول می­کند، اما در این مسیر چالش‌­هایی وجود دارد که امکان پذیرش این دیدگاه در حقوق ایران را سخت می­کند،  از جمله این که رودخانه­‌ها در حقوق ایران نمی­توانند دارای حق و تکلیف بشوند و ساز و کار «اجرای حق» توسط رودخانه‌­ها در حقوق ایران فراهم نیست. پذیرش رودخانه­‌ها به عنوان شخص حقوقی، نیازمند تقویت و گسترش مبانی نظری است از جمله قابلیت حذف انسان­ محور بودن حقوق کنونی، شناسایی حق برای اشیاء از جمله رودخانه‌ها، توسعه مفهومی و مصداقی شخص حقوقی، امکان‌سنجی استقلال رودخانه­‌ها از حاکمیت و درک این که تا چه اندازه شناسایی رودخانه‌­ها به عنوان شخص حقوقی می­تواند در حمایت از رودخانه­‌ها اثربخش باشد. در این نویسه، تنها چالش‌­ها و موانعی که در پذیرش این نظریه در حقوق ایران وجود دارد بررسی شده و تا زمانی که چالش­‌های موجود وجود دارند، پذیرش رودخانه­‌ها به عنوان شخص حقوقی دشوار خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Challenges of recognizing rivers as legal persons under Iranian legal system

نویسندگان [English]

  • Samad Haddadi Ardakani 1
  • Ehsan Farhadi 2
  • Mohammad Reza Aghajani Ghannad 3
1 MA. Student in Private Law, Department of Private Law, Farabi Division, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student of private Law, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran.
3 Assistant Professor, Fiqh and Fundamentals of Islamic Law Department, Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In this article, the challenges of identifying rivers as a legal entity in Iran's legal system have been explored, with the aim of creating a context for the protection of rivers, with an emphasis on Imami jurisprudence and Iranian law. The main challenge that motivated this research is the special situation Iran's rivers are facing, which include water scarcity and human encroachment on the river's boundaries. The main question is whether it is possible for rivers to be recognized as legal entities in Iran's legal system so that they can be more widely supported with the help of this method, and what will be the challenges of accepting this point of view in Iranian law? Regarding this challenge, there has been no research background in Iran so far, so the necessity of investigation doubles. In this research, with the descriptive-analytical method, this achievement was achieved that although the social, territorial and critical status of the rivers make this theory acceptable, but there are challenges in this direction that it is possible to accept. This view makes it difficult in Iran's law, including the fact that rivers in Iran's law

They cannot have rights and obligations, and the mechanism of "enforcement of rights" by rivers is not provided in Iranian laws. The acceptance of rivers as a legal entity requires the strengthening and expansion of theoretical foundations, such as the ability to remove the human-centered nature of current laws, the identification of rights for objects such as rivers, the conceptual development and validity of a legal entity, the feasibility of the independence of rivers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • River
  • Legal person
  • River protection
  • Public properties
  • Environment

مراجع

احمد علی، عبدالله (2016م). الشخصیه الاعتباریه فی الفقه الاسلامی. دبی: مطبعه دبی.
اسدی، مراد؛ مظاهری، مهدی و عبدالمنافی، نرجس (1400). بررسی تحلیلی شرایط موجود و تبیین وضعیت آینده بحران آب در کشور. تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
اصفهانی، محمدحسین (1419ق). حاشیه المکاسب. بیروت: دارالمصطفی.
باقری، رضا؛ شیاری، علی؛ احدی، پرویز و اسمعیل‌زاده، علیرضا (1400)، حکمرانی و اقتصاد سیاسی بحران آب در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی سیاست جهانی، (36)، صص. 185-212.
بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه، قم: الهادی.
تقوی، سید مرتضی (1374). تحول موضوعات در فقه، مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (3)، صص. 207-240.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391). مجموعه محشی قانون مدنی. تهران: گنج دانش.
حائری، سید محمدکاظم (1379). مالکیت­های شخصیت­های حقوقی. فصلنامه فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (21)، صص. 17-40.
حبیبی، محمدحسن و نجارزاده هنجنی، مجید (1388). ملاک تمیز انفال و نسبت آن با سایر عناوین مالکیت عمومی. فصلنامه حقوق خصوصی، سال ششم، (15)، صص. 55-76.
حکیم، محمدسعید (1433ق). منهاج الصالحین، قم: دارالهلال.
خرازی، سید محسن (1384)، پژوهشی در اقسام بانک­ها و احکام آنها. فصلنامه فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (43)، صص. 3-19.
خمینی، سید روح‌الله (1375). صحیفه نور. تهران: مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سید روح‌الله (1408ق)، استفتائات. تهران: مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خویی، سید ابوالقاسم (1377ق). مصباح الفقاهه، قم: داوری.
سبحانی، جعفر (1416ق). نظام المضاربه فی الشریعه الاسلامیه الغرّاء. قم: مؤسسه الامام الصادق (علیه‌السلام).
سیستانی، سید علی (1415ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی.
شکرانی، مهرداد و فرجام، بهزاد (1394). اعتبار شخصیت حقوقی سامانه­های هوشمند در حقوق ایران. همایش ملی علوم انسانی اسلامی، دوره اول.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1430ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صاحب جواهر، محمدحسن (1408ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صدر، سید محمدباقر (1406ق). دروس فی علم الاصول. بیروت: دارالکتب اللبنانی.
صفایی، سید حسین و قاسم‌زاده، سید مرتضی (1392). حقوق مدنی اشخاص و محجورین. تهران: سمت.
فیاض، محمداسحاق و برهانی، محمدجواد (1398)، فلسفه و جایگاه شخصیت حقوقی از منظر اسلامی. فصلنامه اندیشه معاصر، سال پنجم، (17)، صص. 157-170.
کاتوزیان، ناصر (1390). عقود معین (عطایا). تهران: گنج دانش.
کریمی، عباس (1378). مالکیت دولت نسبت به آب­های عمومی و اراضی وابسته به آن. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، (45)، صص. 59-68.
کلینی، محمد بن یعقوب ( 1407ق). الکافی. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسه سید الشهدا (علیه‌السلام).
محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مطهری، مرتضی (1389). آشنایی با قرآن. تهران: نشر صدرا.
مظفر، محمدرضا (1420ق). اصول الفقه. قم: دفتر نشر اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1428ق)، استفتائات. قم: مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام).
مهدوی، اصغرآقا و حبیبیان، مهدی (1393). بررسی اهلیت شخص حقوقی در فقه و حقوق. پژوهشنامه میان رشته­ای فقهی، سال دوم، (2)، صص. 27-49.
مهرپور، حسین (1388)، مجموعه نظریات شورای نگهبان. تهران: دادگستر.
هاشمی، محمد (1384)، حقوق اساسی و آزادی­های اساسی. تهران: میزان.
یزدی، سید محمدکاظم (1419ق). العروۀ الوثقی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
Alexandre, Lillo (2018). Is Water Simply a Flow? Exploring an Alternative Mindset for Recognizing Water As a Legal Person. Vermont Journal of Environmental Law, Vol. 19, No. 2.
Bertagna, B. R. (2006). “Standing up” for the environment: the ability of plaintiffs to establish legal standing to redress injuries caused by global warming. Brigham Young University Law Review, pp. 415-471.
Bryant, Smith (1928). Legal Personality, The Yale Law Journal. Jan., Vol. 37, (3), pp. 283-299.
 Chandan B. R. Reddy (2018). Legal Personality to Rivers: An In-Depth Analysis. Acclaims, Volume 3, August,
Christopher D. Stone (1972). Should Trees Have Standing, Toward Legal Rights for Natural Objects’, Southern California Law Review, Imprint Routledge.
Erin L. O'Donnell and Julia Talbot-JonesWilliam (2018). Creating legal rights for rivers: lessons from Australia. New Zealand, and India, Ecology and Society, 23, 1.
Erin O'Donnell (2020). Legal Rights for Rivers: Competition, Collaboration and Water Governance. English, Routledge.
Geldart, (1911), Legal Personality, Oxford: Clarendon.
Leimbacher, H. (2016). Gender and Nature in Comparative Legal Cultures. In Comparing Legal Cultures; Nelken, D., Ed.; Routledge: New York, NY, USA, Chapter 8, p. 146. ISBN 9781855218987.
Lidia Cano Pecharroman, Rights of Nature: Rivers That Can Stand in Court, Resources 2018, 7, 13; doi.
MARGARET MCKEOWN (2019). The Trees Are Still Standing: The Backstory of Sierra Club v. Morton. Published on behalf of the Supreme Court Historical Society, 2(44).
Nedelsky, J. (1993). Reconceiving Rights as Relationship. Volume 1, Issue 1, Available online: https://ssrn.com/abstract=2045687 (accessed on 11 February 2018).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 01 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار