مداخله قضایی در موازنه ارزش بر مبنای تحلیل اقتصادی عوضین؛ راهکاری جهت عدول از انحصار فسخ

امینی, منصور; پیشنماز, سید امین; بهرامی, احسان

doi:10.30497/law.2022.242927.3231

مداخله قضایی در موازنه ارزش بر مبنای تحلیل اقتصادی عوضین؛ راهکاری جهت عدول از انحصار فسخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

² دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.30497/law.2022.242927.3231

چکیده

یکی از عناصر قراردادهایی که حاوی تعهدات دو جانبه‌ی مالی است، موازنه‌ در ارزش عوضین می‌باشد. موازنه، محصول ایفای صحیح (درست، کامل، به موقع) تمامی تعهدات مالی موثر در ارزش عوضین می‌باشد. با این حال، همواره محتمل است تعهدات مالی بر اثر عواملی چون جهل، تأخیر، تخلف، تعذر، تغییر بنیادین اوضاع و احوال و... به درستی ایفاء نشود و موازنه‌‌ی ارزش مورد انتظار طرفین، مخدوش گردد. در متون قانونی و آرای فقهی و حقوقی، از اعطای حق فسخ به‌عنوان یگانه داروی مقابله با این خدشه‌‌، یاد می‌شود. با وجود این، پذیرش انحصار فسخ، با عنایت به مبانی آن، با اشکالاتی همراه است و مصحلت نهفته در بقای قرارداد از یک سو و مضرّات فسخ قرارداد به عنوان ضمانت اجرای انحصاری بر هم خوردن موازنه از سوی دیگر، ضرورت شناسایی طریق موازی را یادآور می‌سازد. به این منظور، مقاله حاضر با روشی کتابخانه‌ای، پس از بررسی پشتوانه‌های فکری چون نظریه ابقاء عقد و کارایی اقتصادی بقاء قرارداد و مطالعه تطبیقی آن، همچنین کاربرد قاعده نفی ضرر، و ضمن جرح موانع احتمالی عدول از انحصار فسخ همچون عدم تقابل شرط و صفت با عوض و تفاسیر مضیق از عین مورد معامله و ارش، راهکار مداخله‌ی قضایی را جهت بازگشت به مقتضیات موازنه‌ی ارزش مورد نظر متعاقدین با اتکاء به تفسیر قصد طرفین یا مراجعه به اصول حقوقی پیشنهاد می‌کند. در این راستا، این مقاله، ابتدا ابعاد مختلف مفهوم موازنه در ارزش عوضین را با رویکردی آمیخته به تحلیل اقتصادی مورد مطالعه قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22519858.1401.23.2.3.3

موضوعات

حقوق خصوصی

عنوان مقاله [English]

Judicial Intervention in Value Equilibrium based on economic analysis of consideration; A Solution to Deviate from Monopoly of Termination

نویسندگان [English]

Mansour Amini ¹
Sayyed Amin Pishnamaz ²
Ehsan Bahramy ²

¹ Associate Professor, Department of Private Law , Law Faculty, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

² Ph.D. Student in Private Law, Department of Private Law, Law Faculty, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

One of the elements of contracts containing bilateral financial obligations is the equilibrium in the value of the consideration. "Equilibrium" is the product of the correct (correct, complete, timely) performance of all financial obligations affecting the value of the considerations. However, sometimes financial obligations are not properly performed due to factors like ignorance, delay, violation, impossibility, a fundamental change of circumstances, etc. And the equilibrium of value expected by the parties will be disturbed. Legal texts and jurisprudential and legal opinions mention granting the right of termination as the only remedy to deal with this defect. However, accepting the monopoly of termination, considering its basis, is associated with problems. The impediment to the survival of the contract on the one hand, and the disadvantages of terminating the contract as an exclusive sanction of the imbalance, on the other hand, show the necessity of an alternative way. The present article uses a library method. To prepare an alternative way after examining the intellectual underpinnings such as the theory of contract maintenance and its comparative study, by presenting an economic analysis of the transaction, applying the La Zarar rule, while overcoming possible barriers to recourse. In parallel, it proposes a judicial intervention strategy to return to the equilibrium requirements of the value desired by the parties by relying on an interpretation of the intentions of the parties or a reference to legal principles. In this regard, this article first studies the different dimensions of the concept of balance in the value of waste. Then, explaining the principles of deviating from the monopoly of termination in case of imbalance and doubt in its obstacles, provides the necessary ground for accepting judicial intervention as a solution within the termination of the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

Equilibrium in the value of the consideration
termination of the contract
contract maintenance
judicial intervention
legal principles

مراجع

ابن ادریس، محمد بن منصور (1410ق). کتاب السرائر. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

انصاری، مرتضی (1394). رسائل. شرح و ترجمه محمدمسعود عباسی زنجانی، قم: دارالعلم.

انصاری، مرتضی (1397و1395). مکاسب. توضیح و تعلیق احمد پایانی، ترجمه محمدمسعود عباسی زنجانی، قم: دارالعلم.

باستانی نامقی، رضا و پارساپور، محمدباقر (1399). رهیافت‌هایی از نظریه دشوار شدن اجرای قرارداد در نظام‌های حقوقی فرانسه، آلمان و انگلستان. مجله حقوق فناوری‌های نوین، 1(2)، صص. 1-28.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). مسائل منطق حقوق و منطق موازنه. تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1392). وسیط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393). مقدمه عمومی علم حقوق. تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1394). صد مقاله در روش تحقیق در علم حقوق. تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1397). فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل (تئوری موازنه). تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1398.الف). رنسانس فلسفه. تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1398.ب). فرهنگ عناصرشناسی. تهران: گنج دانش.

جغتایی، عباس؛ نصیران نجف‌آبادی، داوود و عباسیان، رضا (1398). قلمرو اجرایی اصول حقوقی و رابطه آنها با منابع معتبر اسلامی و فتاوی. مجله فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، (18)، صص. 279-303.

حر عاملی، محمد بن حسن (1407ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: موسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث.

حسینی مدرس، سیدمهدی و گلشنی، عصمت (1392). طریق جبرانی خسارت نقض تعهدات قراردادی در حقوق انگلستان و طرح آن در حقوق ایران. مجله دانش حقوق مدنی، (4)، صص. 27-39.

حسینی مراغی، سیدمیرعبدالفتاح (1417ق). العناوین‌الفقهیه. قم: مؤسسه نشر اسلامی تابع جامع مدرسین.

خمینی، سیدروح‌الله (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (رحمت‌الله‌علیه).

خوانساری، سیداحمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. تهران: مکتبۀ الصدوق.

رضایی استخروییه، مصطفی و اسفندیاری مهنی، افلاطون (1394). تحلیل اقتصادی مورد معامله و تأثیر آن بر ضمانت اجراهای اجرای اجباری، فسخ و مسئولیت قراردادی. مجله مجلس و راهبردها، سال بیست و دوم، (81)، صص. 283-315.

ره‌پیک، حسن (1394). حقوق مدنی (حقوق قراردادها). تهران: خرسندی.

سبحانی، جعفر (1414ق). المختار فی احکام الخیار. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).

سبحانی، جعفر (1423ق). دراسات موجزه فی الخیار والشروط. قم: المرکز العالمی لدراسات الاسلامیه.

شهید اول، محمد بن مکی (بیتا). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: مؤسسه نشر اسلامی تابع جامع مدرسین.

شهید ثانی، زین‌الدین (1398). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. ترجمه و شرح علی شیروانی و محمدمسعود عباسی زنجانی، قم: دارالعلم.

صاحب جواهر، محمدحسن (1363). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. محقق علی آخوندی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

صفایی، سیدحسین (1397). حقوق مدنی ( قواعد عمومی قراردادها). تهران: میزان.

صفایی، سیدحسین و نعمت‌الله، الفت (1389). اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر فسخ قرارداد. نامه مفید، (79)، صص. 43-62.

صلیبا، جمیل و صانعی دره بیدی، منوچهر (1366). فرهنگ فلسفی. تهران: انتشرات حکمت.

طباطبایی، سیدعلی (1413ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث.

طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1370). حاشیه المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1423ق). عروۀ الوثقی. قم: مؤسسه نشر اسلام.

طوسی، محمد بن حسن (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.

علامه حلی، حسن بن یوسف (1412ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

علامه حلی، حسن بن یوسف (1418ق). قواعد الاحکام. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

علامه حلی، حسن بن یوسف (1420ق). تذکرۀ الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).

کاتوزیان، ناصر (1397). قواعد عمومی قراردادها. تهران: گنج دانش.

کاتوزیان، ناصر (1398.الف). الزامهای خارج از قرارداد (مسئولیت مدنی). تهران: گنج دانش.

کاتوزیان، ناصر (1398.ب). قواعد عمومی قراردادها. تهران: گنج دانش.

مامقانی، عبدالله بن محمدحسن (1350). نهایه المقال فی تکمله اغایه الآمال. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.

محقق داماد، سیدمصطفی (1398). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

محقق داماد، سیدمصطفی(1393). قواعد فقه بخش مدنی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

محقق داماد، سیدمصطفی و دیگران (1396). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: سمت.

محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، قم.

مظفر، محمدرضا (1370). اصول الفقه. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

نجفی خوانساری، موسی (بیتا). منیه الطالب تقریر بحث میرزای نایینی. بیجا: مکتب محمدیه.

نریمانی زمان‌آبادی، سیدمهدی و محمدتقی، فخلعی (1394). بررسی تناقض نمایی قاعده «الشروط لایوزع علیه الثمن» با قاعده «للشرط قسط من الثمن». مجله آموزه‌های فقه مدنی، سال هفتم، (11)، صص. 23-48.

Gavrilovic, Nenad (2020). European contract law and the problem of modified acceptance: is there room for a unified approach?. Iustinianus Primus Law Review, vol. 11, No. 1.

Keller, Bertram (2008). Favor contractus reading CISG in favor of the contract. International commercial law across international boundaries,wildy simmonds and hill publishing.

Kornet, Nicole (2011). Evolving General Principles of International Commercial Contracts: The Unidroit Principles and Favor Contractus. Maastricht Faculty of Law Working Paper Series.