جبران خسارت ناشی از فسخ نکاح بر زوجه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

قانونگذار به موجب مواد 1121، 1122، 1128 قانون مدنی جهت جلوگیری از ضرر زوجه به وی حق فسخ نکاح اعطاء نموده است. به نظر می‌رسد نبایست به اعطای«حق فسخ» به عنوان تنها ضمانت اجرا بسنده نمود و باید مقارن با آن، حمایت‌های مالی در جهت جبران زیان های مادی و معنوی ناشی از فسخ نکاح، صورت دارد؛ زیرا در فرضی که علت فسخ منتسب به زوج است (مانند خصاء، جب، تدلیس و تخلف از شرط صفت)، هرچند فسخ از سوی زوجه صورت می‌گیرد لیکن عدم استحقاق وی به مهریه، در فسخ قبل از مباشرت با توجه به زیان‌های مادی و معنوی وارد بر وی قابل تأمل می‌باشد، از این‌رو لزوم توجه به جبران زیان‌های وارده بر زوجه، بسیار مشهود است.رفع خلأ موجود در قوانین و بازنگری ماده 1101 قانون مدنی ضرورت دارد. این پژوهش با بررسی استحقاق زوجه به حداقل نیمی از مهرالمسمی یا مهرالمتعه در سایر موارد انحلال نکاح قبل از نزدیکی، بر این نظر است که از نظر فقهی کل مهریه صرفا در مقابل مقاربت قرار نمی‌گیرد و مقداری از آن در مقابل عقد است و مهر معیاری برای جبران خسارت است ؛ از اینرو با توجه به بحث مسئولیت مدنی جبران خسارات معنوی وارد بر زوجه حائز اهمیت می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Compensation for termination of marriage on the wife

نویسندگان [English]

  • Mahbobe Mina 1
  • Hajar Yasini Nia 2
1 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 Ph.D. Student in Private Law, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Under Articles 1121, 1122, and 1128 of the Civil Code, the legislature has granted the wife the right to terminate the marriage. This is to prevent harm to her. Assuming that the reason for the termination is attributable to the husband (such as castration, micropenis, misrepresentation, and violation of the condition of the adjective), although the termination is done by the wife, her ineligibility for dowry on the one hand and non-compensation of material and spiritual losses is unfair. On the other hand, the wife should be compensated for damages, especially in cases where marriage is terminated before consummation. It would seem that granting a "right to termination" should not be sufficient as the only sanction, and at the same time, financial support should also be provided to compensate for the material and moral losses associated with divorce. However, under the law, in case of termination before consummation, no dowry is given to the wife except impotence. Therefore, it is necessary to review Article 1101 of the Civil Code. The current study examines other cases of dissolution of marriage before consummation and the wife's right to at least half of the dowry in them. It is believed that the entire dowry is not just against intercourse and some of it is against the marriage contract. Moreover, according to the discussion of civil liability, the wife is presumed to suffer damages; Therefore, compensation is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dowry
  • termination of marriage before consummation
  • castration
  • micropenis
  • compensation
ابن بابویه، محمد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، محمد بن على (1415ق). المقنع. قم: مؤسسه امام هادى (علیه‌السلام).
ابن براج طرابلسى، عبدالعزیز (1406ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق (١٤١٢ق). اصلاح المنطق. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه ایران.
اراکى، محمدعلى (1419ق). کتاب النکاح. قم: نور نگار.
امامی، حسن (1340). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (1411ق). رسالة فی التحریم من جهة المصاهرة. قم: منشورات دارالذخائر.
انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (1415ق). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،
بهجت، محمدتقى (1426ق). جامع المسائل. قم: دفتر آیت‌الله بهجت.
ترحینى عاملى، سید محمدحسین (1427ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
ثقفی تهرانی، محمد (1398ق). تفسیر روان جاوید. تهران: انتشارات برهان.
ثمنی، لیلا و بهرامی، لیلا (1398). نظام حاکم بر بضع و منافع جنسی زنان در فقه امامیه. دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، 52(1)، صص. 7-27 .
حاتمی، صدیقه و توجهی، عبدالعلی (1393). تحلیل انتقادی استقلال تدلیس در پیدایش خیار فسخ نکاح. فقه و حقوق خانواده، 19(61)، صص. 97-116.
حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة (جلدهای 19، 20، 21). قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
حر عاملى، محمد بن حسن (1412ق). هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة ـ منتخب المسائل. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
حسینى روحانى قمّى، سید صادق (1412ق). فقه الصادق (علیه‌السلام). قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق (علیه‌السلام).
حسینی همدانی، سید محمد (1404ق). تفسیر انوار درخشان. تهران: کتابفروشی لطفی (تحقیق محمدباقر بهبودی).
حلّى، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّى، یحیى بن سعید (1394ق). نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر. قم: منشورات رضى.
حمیرى، عبدالله بن جعفر (1413ق). قرب الإسناد (ط- الحدیثة). قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
خمینى، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
دیانی، عبدالرسول (1379). حقوق مدنی خانواده. تهران: امید دانش.
رحمانی، محمد (1374). «معرفی تفصیلی کلمات سدیده». مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (3)، صص. 275-302.
روشن، محمد و محمدپور، اسماعیل (1393). واکاوی ادله اجتهادی و مبانی تنصیف مهر در فقه امامیه و حقوق. پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، 2(2)، صص. 93-114.
زبیدى واسطى، سید محمد مرتضى حسینى (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
زمخشری، جارالله (١٤١٧ق). الفایق فی غریب. بیروت: دارالکتب العلمیه.
سبحانى تبریزى، جعفر (۱۴۱۶ق). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسه الامام الصادق (علیه‌السلام).
سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت‌الله سبزواری.
شایگان، علی (1375). حقوق مدنی. تهران: انتشارات طه.
شبیرى زنجانى، سید موسى (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى ـ رأى‌پرداز.
شهید اول، محمد بن مکى (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیه.
شهید ثانی، زین‌الدین بن على ‌(1413ق‌). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه‌.
شوشترى، محمدتقى (1406ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتابفروشى صدوق.
صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صیمرى، مفلح بن حسن (1408ق). تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف ـ منتخب الخلاف. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
طاهرى، حبیب‌الله (1418ق). حقوق مدنى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایى حائرى، سید على بن محمد (1418ق). ریاض المسائل (ط - الحدیثة). قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
طریحی، فخرالدین (1408ق)، مجمع البحرین، قم: نشر فرهنگ اسلامی.
طوسى، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، محمد بن حسن (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
طوسى، محمد بن حسن (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. متن، بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسى، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
شهید اول، محمد بن مکى (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
عبدالرحمان، محمود (بی­تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. قاهره: دارالفضیله.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1413ق. الف). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1413ق.ب). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة). قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة). قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1421ق). تلخیص المرام فی معرفة الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
على بن موسى الرضا (علیه‌السلام) (1406ق). الفقه ـ فقه الرضا. مشهد: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
فاضل حلّى، مقداد بن عبداللّه (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
فاضل لنکرانى، محمد (بی‌تا)، احکام پزشکان و بیماران، بی‌جا: بی‌نا.
فاضل هندى، محمد بن حسن ( 1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام).
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط ـ الإسلامیة). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
کمپانى اصفهانى، محمدحسین (1418ق). حاشیة کتاب المکاسب (ط- الحدیثة). قم: أنوار الهدى.
کیدرى، محمد بن حسین (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
کاتوزیان، ناصر (1368). حقوق خانواده. تهران: انتشارات بهنشر.
مجلسى اول، محمدتقى (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
مجلسى دوم، محمدباقر (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسى دوم، محمدباقر (1406ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى (ره).
مجلسى دوم، محمدباقر (1410ق). بحارالأنوار (جلد 100). بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
محدث نورى، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
محقق حلّى، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد یزدى، سید مصطفى (1372). بررسى فقهى حقوق خانواده ـ نکاح و انحلال آن. قم: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، سید مصطفى (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
محقق کرکى، على بن حسین‌ (1414ق‌). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام‌).
مقرى فیومى، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
مکارم شیرازى، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى‌طالب (علیه‌السلام).
مکارم شیرازى، ناصر (1427ق). الفتاوى الجدیدة. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى‌طالب (علیه‌السلام).
مکارم شیرازی، ناصر (1380). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسوى عاملى، محمد بن على (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا (1413ق). هدایة العباد. قم: دار القرآن الکریم.
موسوی اردبیلى، سید عبدالکریم (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید.
مؤمن قمی، محمد (1375). سخنی درباره تغییر جنسیت. مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (7)، صص. 91-114.
مؤمن قمی، محمد (۱۴۱۵ق). کلمات سدیده. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
میرزاى قمّى گیلانى، ابوالقاسم بن محمدحسن (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان.
وجدانى فخر، قدرت‌الله (1426ق). الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة.قم: انتشارات سماء قلم.
وفادار، علی (1380). حقوق خانواده. تهران: انتشارات وفادار.