نقش تقصیر در مسئولیت مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشگر مرکز ملی حقوق سلامت، تهران، ایران.

چکیده

مبتنی بر نظر مشهور در فقه و حقوق ایران، تقصیر فاقد کارکرد مستقل در نظام مسئولیت مدنی بوده و تنها ابزاری به منظور احراز رابطه استناد در مسئولیت مدنی است. این نتیجه‌گیری بر مبنای ظاهر روایات در این زمینه اتخاذ شده است و با برخی اصول مسلم مانند اصل عدم مسئولیت مدنی، آزادی تجارت و قداست کار و تلاش در فقه اسلامی در تعارض قرار دارد. به همین دلیل، به نظر می‌رسد بر خلاف نظر کسانی که تقصیر را به عنوان رکن مستقل در مسئولیت مدنی نمی‌شناسند، تقصیر دست‌کم در موارد اتلاف از طریق تسبیب، حتی بر مبنای قواعدی مانند لاضرر، بناء عقلا و... که به منظور رد شرطیت تقصیر طرح شده، نقشی اساسی دارد و نمی‌توان با استفاده از عناصر موجود در نظریه اخلاقی عدالت اصلاحی، یکسره آثار عنصر تقصیر را به عنوان یک اصل متعالی و رکن مستقل در مسئولیت مدنی مورد انکار قرار داد. در تحقیق حاضر تلاش می‌شود با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، نقش تقصیر در مسئولیت مدنی به عنوان یک عنصر مستقل، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Role of fault in civil liability

نویسنده [English]

  • Hamed najafi
ph.d in private law, tarbiat modares university- researcher of national institute of health law research), Tehran, Iran
چکیده [English]

Based on the well-known jurisprudence and law of Iran, the fault doesn't has independent function in the civil liability system and only is a means to establish causal relationship in civil liability. This conclusion is based on the surface of traditions in this field and is in conflict with certain principles such as the nought of civil responsibility principle, freedom of trade and the sanctity of work and efforts in Islamic jurisprudence. For this reason, it seems that, Contrary to the views of those who do not recognizes the fault as a stand-alone requirement in civil liability, at least in cases of causing loss, has substantial role, even based on rules such as principle of harm, the conduct of the wise, etc., which are draft to reject the independence of the fault can not use the elements in the moral theory of corrective justice to deny the effects of the element of fault as a supreme principle and a independent pillar in civil liability. In this research, through a descriptive-analytic approach, is tried to analyze the role of fault in civil liability as a stand- alone element.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability
  • No Loss
  • Deliberate Destruction
  1. ابن ادریس حلی، محمد بن احمد (1410ق). السرائر. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  2. ابن ادریس حلی، محمد بن احمد (1411ق). السرائر. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  3. ابن براج، عبدالعزیز (1406ق). المهذب. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  4. ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1413ق). المهذب البارع. قم: جامعة‌المدرسین.
  5. ابهری، حمید؛ فرزانگان، محمد و ظهوری، سمیه (1396). «بررسی فقهی و حقوقی مفهوم و شرایط اضطرار و تأثیر آن در مسئولیت مدنی». فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال چهاردهم، (50).
  6. امامی، سیدحسن (1366). حقوق مدنی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
  7. امجد، محمد (1376). «قاعده ضرر منفی». تحقیقات اسلامی، (1 و 2).
  8. انصاری، مرتضی (1425ق). المکاسب. قم: انتشارات الامام المنتظر (عج).
  9. بابایی، ایرج (1381). «بررسی عنصر خطا در حقوق مسئولیت مدنی ایران». پژوهش حقوق و سیاست، (7).
  10. بادینی، حسن (1392). فلسفه مسئولیت مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  11. بجنوردی، محمدحسن (1371)، القواعد الفقهیه. قم: اسماعیلیان
  12. بجنوردی، سیدحسن (1377). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
  13. بجنوردی، سید‌محمد (1424ق). قواعد فقهیه. تهران: نشر میعاد.
  14. بروجردی عبده، محمد (1392). حقوق مدنی. تهران: مجد.
  15. جبعی عاملی، زین‌الدین (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
  16. جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر (1387). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات کتابخانه گنج دانش.
  17. جوادی آملی، عبد‌الله (1394). اسلام و محیط زیست. قم: مرکز نشر اسراء.
  18. حاجی عزیزی، بیژن و بشری، کریمی (1394). «تردید در مسئولیت مدنی محجوران مطلق به رویکردی فقهی». دانش حقوق مدنی، 4(7).
  19. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسایل الشیعه. قم: آل البیت لاحیاء التراث.
  20. خادم سربخش، مهدی و سلطانی‌نژاد، هدایت‌الله (1392). «اصل قابلیت جبران کلیه خسارات». مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال ششم، (12).
  21. خوانساری، احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. قم: انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.
  22. دودمانی، سعید (1394). «خلاصه نشست نقد رأی با موضوع تسبیب و تقصیر». فصلنامه رسائل، (4).
  23. دورانت، ویل (1378). تاریخ تمدن. ترجمه احمد بطحائی و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  24. سروش محلاتی، محمد (1383). «اصل عدم ولایت». فصلنامه علوم سیاسی، (25).
  25. صادقی، محمد‌هادی و میرزایی، محمد (1395). «عوامل دخیل در اضرار و تبیین ملاک تمییز آنها». حقوق اسلامی، (48).
  26. صفایی، سید‌حسین و رحیمی، حبیب‌الله (1391). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). تهران: سمت.
  27. عبد‌اللهی عابد، صمد و قبادی، مهری (1393). «راهکار‌های قرآن برای رونق اقتصادی». سراج منیر، سال 5، (16).
  28. عدل، مصطفی (1394). حقوق مدنی. تهران: خرسندی.
  29. علامه حلی، حسن بن یوسف (1378). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
  30. عمید زنجانی، عباسعلی (1382). موجبات ضمان، درآمدی بر مسئولیت مدنی و اسباب و آثار آن در فقه اسلامی. تهران: نشر میزان.
  31. قاسم‌زاده، سید‌مرتضی (1387). مبانی مسئولیت مدنی. تهران: میزان.
  32. قسمتی تبریزی، علی (1394). «اصل جبران کامل زیان». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، (13).
  33. کاتوزیان، ناصر (1382). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  34. کاتوزیان، ناصر (1385). الزام‌های خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  35. کاتوزیان، ناصر (1387). الزام‌های خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  36. کاتوزیان، ناصر (1388). «تحول مفهوم تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی». فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 39(1).
  37. کلینی، محمد بن یعقوب (1364). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  38. گلپایگانی، محمدرضا (1412ق). الدر المنضود فی احکام الحدود. قم: دار القرآن الکریم.
  39. محقق حلی، جعفر بن حسن (1410ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه نشر اسلامى جامعه مدرسین در قم.
  40. مراغى، سید میرعبدالفتاح بن على حسینى (1418ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  41. مصطفوی، سیدکاظم (1412ق). مأته قاعده الفهیه (القواعد). قم: مؤسسه نشر الامی.
  42. مظفر، محمد‌رضا (1386). اصول‌الفقه. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  43. مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه. قم: نشر جامعه مدرسین.
  44. مهدوی، اصغرآقا (194). «نگاهی دیگر به قاعده لاضرر». دو‌فصلنامه علمی ـ تخصصی پژوهشنامه فقهی، (6).
  45. موسوی خمینی، روح‌الله (1385). الرسائل. قم: نشر اسماعیلیان.
  46. نجفی خوانساری، موسی بن محمد (1433ق). منیه الطالب. تقریرات درس میرزا محمد حسین نائینی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

 

  1. Geistfeld, Mark A. (2006). "The Doctrinal Unity of'AlternatiJ•e Liabilitv and Market-Share Liability". 155 U. PA. L. REV. 447,447, p. 452.