تقدم یا تأخر (ادله) استصحاب بر قاعده درأ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار حقوق کیفری و جرم‌شناسی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

تعارض گاه میان دو اماره؛ گاه میان دو اصل و گاه میان یک اماره و یک اصل واقع می‌شود. در مباحث اصولی به ‌وفور شنیده‌ایم: اگر «اماره» و «اصل عملی» با یکدیگر تعارض کنند، این تعارض بدوی است؛ زیرا با وجود اماره نوبت به اصل نمی‌رسد؛ زیرا موضوع اجرای اصل عملی، شک است و با وجود دلیل اجتهادی شکی باقی نمی‌ماند که به اصول عملیه رجوع شود؛ اما در بیان ارتباط قاعده درأ و استصحاب باید گفت: فقها نسبت به جریان استصحاب با وجود قاعده درأ قرار ثابتی ندارند. سه نظر در مسئله وجود دارد: 1- تقدم قاعده درأ بر استصحاب، 2- تقدم استصحاب بر قاعده درأ، 3- شک و تردید در مسئله. با تتبعی فراوان، می‌توان گفت: فقط در باب حدود و تعزیرات در حد عقلایی آن قاعده درأ جاری می‌گردد و مقدم بر استصحاب می‌شود؛ اما در امور غیر عقلایی و در ابواب قصاص و دیات، استصحاب مقدم بر قاعده درأ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Priority or delay "Presumption of Continuity" on The Rule of Dra

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Zangiabadi 1
  • ahmad hajidehabadi 2
1 Tutor of Porfessional Center of Islamic Law, Tehran, Iran
2 Associate Professor, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Inconsistency occurs sometimes between two indications, sometimes between two principles, and still sometimes other between an indication and a principle. In discussions about juridical principles, we have repeatedly heard that if there is some inconsistency between “indication” and “practical principle”, this is a primary inconsistency; since when there is “indication”, we have nothing to do with the principle. The reason is that the subject because of which practical principle is executed is “doubt” and when there is some “indication”, there is no room for doubt and so no need to referring to practical principles. Concerning relation between the rule Dra’ and Presumption of Continuity (Istishab), however, it should be noted that jurists are of no fixed opinion in this regard. There are three opinions concerning this matter: 1- the rule of Dra’ is prior to Presumption of Continuity; 2- Presumption of Continuity is prior to the rule of Dra’; 3- doubt about this matter. After hard studies and research, it should be said: the rule of Dra’ is enforced only concerning Hudud and Ta’zirat (Islamic Punishments) and that only at a reasonable level. In this case, it is prior to Presumption of Continuity. Beyond this reasonable level and concerning Qisas (retaliation) and Diyat (blood-moneys), however, Presumption of Continuity is prior to the rule of Dra’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Presumption of Continuity
  • the Rule of Dra’
  • Islamic Fiqh (Jurisprudence)
  • written law
  • indications
  • practical principles
  1. ابن حزم، محمدعلی (بی‌تا). المحلی. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  2. ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا (1404ق)، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت ـ لبنان: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، دار صادر‌.
  4. اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. مجتبی عراقى؛ علی اشتهاردى و حسین یزدى اصفهانى، ‌قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  5. اردبیلی، سیدعبدالکریم (1386). استفتائات. قم: انتشارات نجابت.
  6. اردبیلی، سیدعبدالکریم (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید.
  7. اصغری، سیدمحمد (1378). بررسی تطبیقی جرم سیاسی همراه با دو قاعده «درء» و «نفی حرج». تهران: انتشارات اطلاعات.
  8. ایروانی، باقر (2007م). الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی. تهران: قلم.
  9. بازگیر، یدالله (1382). قانون مجازات اسلامی در آئینه آراء دیوانعالی کشور (حدود). تهران: بازگیر.
  10. بجنوردی، سیدمحمد بن حسن (1401ق). القواعدالفقهیه. تهران: مؤسسه عروج.
  11. تبریزی، جواد (1417ق). أسس الحدود و التعزیرات. قم: دفتر مؤلف.
  12. تبریزی، جواد (1387). دروس فی مسائل علم الأصول. قم: دار الصدیقة الشهیده (سلام‌الله‌علیها).
  13. جمعی از مؤلفان (بی‌تا). مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام) (فارسی). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام).
  14. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت ـ لبنان: دار العلم للملایین.
  15. حاجی ده‌آبادی، احمد (1384)، «قاعده درأ در فقه امامیه و حقوق ایران»، فقه و حقوق، 2(6)، پاییز، صص. 33-62.
  16. حاجی ده‌آبادی، احمد (1387). قواعد فقه جزایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  17. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام‌).
  18. حسینی میلانی، علی (1428ق). تحقیق الأصول. قم: الحقائق.
  19. حکیم، سیدمحمدسعید (1427ق). مسائل معاصرة فی فقه القضاء. نجف اشرف ـ عراق: دار الهلال‌.
  20. حلی، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  21. خمینی، سیدروح‌اللّه (1422ق). استفتاءات (امام خمینی). قم: انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  22. خویی، سیدابو القاسم (1424ق). محاضرات فی المواریث. قم: مؤسسة السبطین (علیهما‌السلام) العالمیة‌.
  23. خویی، سیدابوالقاسم (1419ق)، دراسات فی علم الأصول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام).
  24. خویی، سیدابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  25. خویی، سیدابوالقاسم (1422ق). مصباح الأصول. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
  26. زحیلی، وهبه (1986ق). اصول الفقه الاسلامی. بیروت: دارالفکر.
  27. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام (للسبزواری). قم: مؤسسه المنار.
  28. صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت ـ لبنان: دار إحیاء التراث العربی‌.
  29. صادقی، محمدهادی (1389). جرائم علیه اشخاص. تهران: میزان.
  30. طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: تبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌.
  31. علامه حلی، حسن بن یوسف (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة‌.
  32. فاضل لنکرانی، محمد (1375). جامع المسائل. قم: مطبوعاتی امیر.
  33. فاضل لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ القصاص. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (علیهم‌السلام‌).
  34. فتحی، حجت‌الله (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (حدود). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
  35. فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی‌.
  36. گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1412ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دار القرآن الکریم‌.
  37. مجلسى، محمدتقى (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
  38. محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى‌.
  39. مدنی کاشانی، حاج آقا رضا (1410ق). کتاب القصاص للفقهاء و الخواص. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  40. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421ق). مائة قاعدة فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  41. معرفت، محمدهادی (بی‌تا). تعلیق و تحقیق عن أمهات مسائل القضاء. قم: چاپخانه مهر‌.
  42. مکارم شیرازی، ناصر (1418ق). أنوار الفقاهة ـ کتاب الحدود و التعزیرات (لمکارم). قم: انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبی طالب (علیه‌السلام‌).
  43. مکارم شیرازی، ناصر (1427ق). استفتاءات جدید (مکارم). قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه‌السلام‌).
  44. مکارم شیرازی، ناصر (1428ق). انوار الاصول. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه‌السلام‌).
  45. مؤسسسه آموزشی پژوهشی قضاء (1390). گنجینه استفتائات قضائی. نرم‌افزار.
  46. مؤسسه آموزشی پژوهشی قضا (بی‌تا). پرسمان فقهی قضایی. نرم‌افزار.
  47. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1413ق). جامع الشتات فی أجوبه السوالات، کتاب الدیات. تهران: مؤسسه کیهان‌.
  48. نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.