بررسی جهات تحقق غرر در عقد بیمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

نویسنده

دانشیار گروه فقه و حقوق دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

چکیده

یکی از شرایط صحت دادوستد نبود غرر در ارکان معامله است و در صورت تحقق چنین حالتی، معامله باطل می‌گردد. چون در روایات واردشده از پیشوایان دین، از عقد غرری نهی است و نهی از غرر در معاملات موجب بطلان آن مى‏شود؛ یعنی چنانچه در معاملۀ نسبت به نهی واردشده، توجه نشود و به‌مقتضای آن عمل نگردد، آن معامله باطل بوده و ترتیب اثری به آن داده نمی‏شود. بیمه هم یک عقد مشروع، مستقل و لازم­الوفاء است که امکان تحقق غرر در آن وجود دارد؛ چراکه امکان ایمن نبودن از ضرر در آن برای متعاقدین وجود دارد؛ به‌عبارتی این سؤال در خصوص تعهد بیمه‌گر نسبت به بیمه‌گذار وجود دارد که آیا تعهد بیمه‌گر جبران خسارت به بیمه‌گذار است یا ایجاد تأمین و اطمینان برای بیمه‌گذار؟ نوع پاسخ به این سؤال در غرری بودن یا غرری نبودن عقد بیمه تأثیر می‌گذارد. در این نوشتار جهات تحقق غرر در عقد بیمه خصوصاً با توجه به ماهیت تعهد بیمه‌گر از نظر فقهی و حقوقی تحلیل و بررسی گردیده و به پاره‌ای از شبهات در این خصوص پاسخ داده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Aspects of the Insurance Contract Gharar

نویسنده [English]

  • Asad Allah Lotfi
چکیده [English]

One of the conditions of validity of a contract, is lack of gharar. Gharar is not permissible for one or both sides, otherwise the transaction will be canceled. because religious teaching prohibit us from gharar. Insurance is a legal, independent and binding contract that possibility of gharar in this contract exists. because it may not be safe from harm to parties of contract. In this paper we consider the fact that wether there is the possibility of gharar in contract of insurance or not and what is situations of gharar.
One of the conditions of validity of a contract, is lack of gharar. Gharar is not permissible for one or both sides, otherwise the transaction will be canceled. because religious teaching prohibit us from gharar. Insurance is a legal, independent and binding contract that possibility of gharar in this contract exists. because it may not be safe from harm to parties of contract. In this paper we consider the fact that wether there is the possibility of gharar in contract of insurance or not and what is situations of gharar

کلیدواژه‌ها [English]

  • a contract of insurance
  • the insurance gharar
  • damage to ignorance
  • ignorance of the amount of damage to insured property surrendered
قرآن کریم.
ابن‌منظور، جمال‌الدین، محمد بن مکرم بن منظور مصری (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
 ابن‌اثیر، مجدالدین ابوالسعادات (1364ش)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌قدامه حنبلی، عبدالله بن احمد (1412ق)، المغنی، مع شرح الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
احمد بن حنبل (1410ق)، مسند احمد، بیروت: دار صادر.
امامی، سید حسن (1375ش)، حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، چاپ شانزدهم.
انصاری، شیخ مرتضی بن محمد (1415ق)، المکاسب، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری چاپ اول.
بحرالعلوم، عزالدین (1384ش)، تقریرات درس شیخ حسین حلی، بحوث فقهیه، بیروت: دار الزهرا، چاپ دوم.
بخاری جعفی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (1401ق)، صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر.
ترمذی ابوعیسی محمد بن عیسی (1416ق)، السنن (الجامع الصحیح)، با تصحیح احمد محمد شاکر بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جزیری، عبدالرحمن (1406ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ نوزدهم.
جناتی، محمدابراهیم (1367ش)، منابع اجتهاد، تهران: انتشارات مؤسسه کیهان.
 حر عاملی، شیخ محمد بن حسن (1407ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حسینی عاملی، سید محمدجواد بن محمد حسینی عاملی نجفی (1416ق)، مفتاح الکرامه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 حسینی مراغه‌ای، میرعبدالفتاح (1417ق)، العناوین، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول.
حکیم، سید محسن طباطبایی (1404ق)، مستمسک العروة الوثقی، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
همو (1365ش)، نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
حلی (محقق)، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن بن یحیی (1403ق)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.
 حلی، علامه جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر (1420ق)، تذکرة الفقهاء، تهران: مکتبة المرتضویة و قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث چاپ اول.
همو (1416ق)، مختلف الشیعه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
حلی، ابوعبدالله محمد بن منصور بن احمد بن ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خمینی، (امام) سید روح‌الله الموسوی (1415ق)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دار العلم، چاپ دوم.
همو (1365ش)، کتاب البیع، قم: مطبعة مهر.
خوانساری، سید احمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
دسوقی، سید محمد (1387ق)، التأمین و موقف الشریعة الاسلامیه منه، بیروت.
دار قطنی، حافظ بن علی بن عمر (1978م)، السنن (سنن دار قطنی) بیروت: عالم الکتب.
دهخدا، علی‌اکبر (1372ق)، لغت‌نامه، جلد سوّم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (1953م)، نظریة العقد، چاپ قاهره.
همو (1964)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ج7، جزء 2، بیروت.
 سلیمان بن الاشعث السجستانی (1410ق)، سنن ابی‌داوود، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
شهید اول، شمس‌الدین محمد بن مکی عاملی (1414ق)، اللمعة الدمشقیة، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول.
همو (1414ق)، الدروس الشرعیه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی (1413ق)، مسالک الافهام، قم: مؤسسه معارف اسلامی چاپ اول.
همو (1403ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، با تعلیقات سید محمد کلانتر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، علامه سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1410ق)، العروة الوثقی، بیروت: مکتب وکلاء امام خمینی(ره).
همو (1367ش)، سؤال و جواب، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
طوسی، شیخ ابوجعفر محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: انتشارات مرتضوی.
طباطبائی، علامه سید محمدحسین (1363ش)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طبرسی، شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن (1350ش)، تفسیر مجمع البیان، تهران: انتشارات فراهانی.
طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
عبدالرحمان، محمود (بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، جلد سوّم، بی‌جا.
عمید، حسن (1356ش)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پانزدهم.
غروی نایینی، محمدحسین بن عبدالرحیم (1373ق)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب (تقریر موسی نجفی خوانساری)، تهران: مطبعة حیدریه.
همو (1412ق)، المکاسب و البیع، تهران: مطبعة الحیدریة.
فاضل مقداد، جمال‌‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری حلی (1384ق)، کنز العرفان فی فقه القران، تهران: مکتبة المرتضویة.
قطریحی، شیخ فخرالدین (1365ش)، مجمع البحرین، تهران:، انتشارات مرتضوی.
قمی، میرزا ابوالقاسم بن حسن جیلانی (1371ق)، جامع الشتات، تهران: انتشارات کیهان.
کاتوزیان، ناصر (1374ق)، عقود معین، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ ششم.
کلینی، محمد بن یعقوب (1362ق)، الفروع من الکافی، تهران نشر المکتبة الاسلامیة.
لطفی، اسدالله (1388ش)، عقد بیع، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول.
مالک بن انس (1409ق)، الموطّأ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی گیلانی (1374)، «بیمه، تقریرات درس امام خمینی(ره)»، فصلنامه فقه اهل بیت، ش1، بهار.
مغنیه، محمدجواد (1383)، فقه الامام جعفر الصادق(ع)، قم: مؤسسۀ السبطین العالمیۀ، الطبعۀ الثانیۀ.
مغربی، قاضی نعمان (1373)، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، قاهره: دارالمعارف.
مطهّری، مرتضی (1361ش)، بررسی فقهی مسئلۀ بیمه، تهران: انتشارات میقات.
همو (1364ش)، مسئلۀ ربا و بانک به ضمیمه مسئله بیمه، تهران: صدرا.
معین، محمّد (1360ش)، فرهنگ فارسی معین، جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
مکارم شیرازی، ناصر (1367ش)، تفسیر نمونه، قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیة.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم بن سید علی‌اکبر موسوی (1417ق)، مصباح الفقاهة، به کوشش محمدعلی توحیدی، قم: انتشارات انصاریان.
همو (1398ق)، منهاج الصالحین، با حواشی روحانی، نجف اشرف: مطبعة النعمان.
میرفتاح مراغه‌ای، عبدالفتاح بن علی، العناوین، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
 منصوری، خلیل رضا، عقد التّأمین فی الفقه الاسلامی، قم: دار النّبوغ، چاپ اوّل.
 نایینی، میرزا حسین (بی‌تا)، منیۀ الطالب، تقریرات موسی نجفی خوانساری، جلد اوّل، قم: انتشارات مکتب محمدیه.
 نراقی (کاشانی)، فاضل مولی احمد بن مهدی (1417ق)، عوائد الایام، قم: انتشارات المکتب الاعلام الاسلامی.
 نجفی، محمدحسن بن باقر (1981)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
 نوری طبرسی، حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌ ‌البیت(ع) لاحیاء التراث، چاپ اول.