جایگاه عدالت در استنباط احکام معاملات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانش‌آموخته¬ دکتری رشته¬ معارف اسلامی، فقه و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

عدالت هدف مهم هر شریعت و هر حکومتی از جمله انقلاب اسلامی ایران است، اما مساله مهم، شناخت مصادیق عدالت است. آیا بشر می تواند همه مصادیق عدالت مخصوصا آن چه که به احکام شریعت برمی گردد، بشناسد؟ روش استنباط احکام، روشی است که در مواردی که قطع به حکم شرعی نداریم، ما را در رسیدن به حکم عادلانه نزدیک می کند و پیروی از آن برای ما در نزد پروردگار متعال حجت است.
آیات و روایات فراوانی در مورد عدل و قسط و انصاف آمده است. آیا باید در تشخیص مصادیق این عناوین مانند سایر عناوین دیگر متون دینی به عرف و عقلا مراجعه کرد؟ تحلیل فقهای معظم در طول تاریخ فقه درباره ی این مساله چه بوده است؟
بسیاری از آیات و روایات، ظهور در اجرای مصادیق روشن عدالت و قسط دارد و برخی از آن ها در مورد مبنای عدالت توضیح داده اند که به علم و حق ارتباط دارد. بنابراین در مواردی می توان به تشخیص عرف و عقلا از مصادیق عدالت و قسط در استنباط حکم شرعی مراجعه کرد مصادیق آن را از روی اطمینان و یقین تشخیص دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Position of Justince in Deduction of the Rules of Transactions

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hosein Sa'adat Mostafavi 1
  • seyyed hashem poor mola 2
چکیده [English]

Justice is the Primary objective of any religion or government including the Islamci Republic of Iran. However, the main point here is the way of knowing the extensions of justice. Is it possible for man to know all extensions of justice especially those referring to the Divine Law?
The methodology of deduction of Islamic regulations is one that helps us to get close to the just rule in cases we do not have certain knowledge of legal rules. Thus practicing such a rule would be sufficient proof before the Almighty Allah.
There are a lot of Quranic verses and traditions concerning justice, social justice, and equity. Should we refer to the custom and the common sense of reasonable men to recognize the extensions of the above – mentioned concepts as is the case for other religious concepts? What is the analysis of the great Muslim jurisprudents concerning this issue throughout the history of jurisprudence? A large number of Quranic verses and traditions seem to deal with the issue of implementation of the clear extensions of justice and social justice while some of them explain the foundations of justice, i-e. knowledge and truth. Therfore, we can refer to the crit eria of custom and common sense for recognition of the extensions of justice and social justice towards deduction of legal rules only in cases that the outcome of the above two conform to the fourth source of Shariah i.e. intellect. Thus it is necessary for them to recognize the extensions with certainty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • social justice
  • custom
  • the reasonable
  • truth
  • Knowledge
  1. قرآن کریم.
  2. ابن منظور، أبی­الفضل جمال­الدین محمد بن مکرم(1405)، لسان­العرب، قم: نشر ادب­الحوزه.
  3. ابو علی حسین ­بن عبدالله­ بن سینا(1403)، الاشارات و التنبیهات، شرح: نصیرالدین محمدبن محمدبن الحسن الطوسی، شرح الشرح: قطب­الدین محمدبن محمدبن ابی جعفر الرازی، دفتر نشر کتاب.
  4. ابو علی حسین­بن عبدالله­بن سینا(1364)، النجاۀ «فی الحکمۀ­ المنطقیۀ و الطبیعیۀ و الالهیۀ»، تهران: مرتضوی.
  5. احسائی، محمدبن علی­بن ابراهیم(معروف ب ابن ابی جمهور)(1403)، عوالی اللئالی العزیزیۀ فی الاحادیث الدینیۀ، قم: مطبعۀ سیدالشهداء.
  6. اصفهانی، محمد(1404)، الفصول الغرویه، قم: دار إحیاء العلوم الإسلامیۀ.
  7. اندلسی، ابن حزم(بی‌تا)، محلی، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر.
  8. انصاری، مرتضی(1420)، کتاب­المکاسب، قم: المؤتمر العالمی بمناسبۀ الذکرى المئویۀ الثانیۀ لمیلاد الشیخ الأنصاری.
  9. انصاری، مرتضی(1419)، فرائدالأصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  10. انصاری، مرتضی(بی‌تا)، مطارح­الانظار، مقرر ابوالقاسم کلانتر، قم: مؤسسۀ آل­البیت(ع)، بی‌چا.
  11. تونی، فاضل(1415)، الوافیۀ فی الأصول، تحقق محمدحسین الرضوى الکشمیرى، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  12. جوهری، إسماعیل­بن حماد(1987) الصحاح تاج­ اللغۀ و صحاح العربیۀ، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
  13. حر عاملی، محمدبن الحسن(1414)، وسائل­الشیعه، قم: المکتبۀ الاسلامیۀ، مؤسسۀ آل البیت علیهم­السلام لإحیاء التراث.
  14. حرانی، أبو محمد الحسن­بن علی­بن الحسین­بن شعبه(1404)، تحف العقول عن آل الرسول صلى­ الله علیهم صلى­ الله علیهم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  15. حلی، ابن إدریس(1410)، السرائر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  16. حکیمی، محمدرضا و همکاران(1386)، الحیاۀ، ترجمه­ی احمد آرام، قم: دلیل ما.
  17. خراسانی، محمدکاظم(1409)، کفایة الاصول‏، قم: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام لإحیاء التراث.
  18. خمینی، روح­الله(1421)، کتاب البیع، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
  19. خمینی، روح­الله(1385)، الرسائل، محقق مجتبی تهرانی، قم: مکتبه اسماعیلیان.
  20. خویی، ابوالقاسم(1377)، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، قم: مکتبة الداوری.
  21. خویی، ابوالقاسم(1417)، مصباح الأصول، مقرر محمد سرور بهسودى، قم: مکتبة الداوری.
  22. خوانساری، احمد(1405)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تعلیق علی اکبر غفاری، تهران: مکتبۀ الصدوق.
  23.  راغب اصفهانی، ابی القاسم حسین­بن محمد(1404)، مفردات غریب القرآن، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
  24. ری شهری، محمد(1375)، میزان الحکمة، قم: دارالحدیث.
  25. روحانی، محمدحسین(1413)، منتقى الأصول، مقرر السید عبد الصاحب الحکیم، قم: مطبعة أمیر.
  26. زبیدی، محب الدین أبی فیض السید محمد مرتضى الحسینی الواسطی(1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
  27. رضی،(بی‌تا) نهج البلاغه، شرح محمد عبده، بیروت: دارالمعرفۀ.
  28. شبر، سید عبدالله(1385)، تفسیر شبر، راجعۀ الدکتور حامد حفنی داود، قاهره: السید مرتضى الرضوی.
  29. صافی، لطف­الله(بی‌تا)، ثلاث رسائل فقهیة، بی‌جا، بی‌نا.
  30. صدر، محمدباقر(1395)، المعالم الجدیدة للأصول، تهران: مکتبة النجاح.
  31. طباطبایی، سید محمدحسین(بی‌تا)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
  32. طباطبایی، سید محمدحسین(بی‌تا)، حاشیةالکفایة، قم: بنیاد علمی فکری العلامة الطباطبائی.
  33. طبرسی، ابی علی الفضل­بن حسن(1415)، تفسیر مجمع­البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  34. طبرسی، ابی علی الفضل­بن حسن(1421)، تفسیر جوامع­الجامع، قم: مؤسسة النشرالإسلامی.
  35. طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن(1365)، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  36. طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن(1409)، التبیان، تحقیق و تصحیح: أحمد حبیب قصیر العاملی، بی‌جا: مکتب الإعلام الإسلامی.
  37. عسکری، ابو هلال(1412)، الفروق اللغویة، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی.
  38. علی­دوست، ابوالقاسم(1381)، فقه و عقل، قم: مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
  39. غروی اصفهانی، محمدحسین(1374)، نهایةالدرایة، قم: مکتبة سیدالشهداء(ع).
  40. فیروزآبادی شیرازی، مجدالدین محمدبن یعقوب(بی‌تا)، القاموس­المحیط، بیروت: دارالعلم.
  41. کاظمی خراسانی، محمدعلی(1409)، فوائدالاصول، تقریر درس میرزا محمدحسین غروی نائینی، تعلیق آقا ضیاءالدین العراقی، تحقیق رحمةالله رحمتی الاراکی، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
  42. کلینی رازی، ابی جعفر محمدبن یعقوب­بن اسحاق(1363)، الاصول من الکافی، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
  43. مجاهد، السید محمد(بی‌تا)، مفاتیح الأصول، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  44. مجلسی، محمدباقر(1403)، بحارالأنوار، بیروت: دار إلاحیاء التراث العربی.
  45. مطهری، مرتضی(1409)، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
  46. مطهری، مرتضی(1367)، عدل الهی، تهران: صدرا.
  47. مطهری، مرتضی(1358)، بیست گفتار، تهران: صدرا.
  48. مظفر، محمدرضا(1419)، اصول­الفقه، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
  49. نائینی، محمدحسین(بی­تا)، کتاب المکاسب و البیع، تقریر محمدتقی آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  50. نائینی، محمدحسین(1368)، أجود التقریرات، مقرر سید ابوالقاسم خویى، قم: مکتبة مصطفوی.
  51. نجفی، محمدحسن(1365)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  52. نجفی، هادی(1423)، موسوعة أحادیث أهل­البیت(ع). بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  53. یوسفی، احمدعلی(1381)، «بررسی فقهی نظریه­های جبران کاهش ارزش پول(2)»، فقه اهل بیت(ع)، شمارة 31.