تقنین، عرف و مصلحت در اندیشه علمای مشروطه

نوع مقاله : ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مقاله پژوهشی‌‌

نویسندگان

1 استادیار و هیأت علمی گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران و ریاست مؤسسه حقوق عمومی.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق‌علیه‌السلام

چکیده

قانون­گذاری هماره یکی از محوری‌ترین شؤون نظام حقوقی- سیاسی جامعه می‌باشد. این مهم برای اولین بار در کشور ایران حدود یک قرن پیش مورد کنکاش و مداقه اقشار مختلف علمی، مذهبی، حقوقی، سیاسی و اجتماعی قرار گرفت. بدان حیث که جامعه ایران دارای فرهنگ و ادبیاتی دینی می‌باشد، نقطه نظرات و تئوری‌پردازی‌های مراجع و فقها در زمینه تقنین از بنیادی‌ترین و مؤثرترین علل به شمار می‌آید. از دیگرسو، رابطه فقه و حقوق از پرمناقشه‌ترین مباحث حقوقی می‌باشد که از قدیم الایام مورد بحث و نظر قرار گرفته است و به تعبیری دیگر، با وجود احکام شریعت در جامعه مسلمین و حضور فقها که در امور دینی و مذهبی به صدور فتاوی و احکام می‌پردازند نیاز به وضع قانون چگونه خواهد بود. فلذا، مقال منظور بر پایه سه مفروض اصلی بنا نهاده شده است که از مقام رتبی برخوردارند:
 الف- ایجاد ساختارمنتظم و مدون برای تقنین(مجلس قانون گذاری) هم دوش نهاد اِفتائی فقاهتی، خود ازملزمات و ملزومات «مصلحت- بنیاد» در عصر و مصر حاضر می‌باشد. ب- در کنار قواعد و احکام شرعی صادره از فقها می‌توان بسیاری از مسائل مستحدثه عرفی و اداری حکومت را در قالب قوانین تدوین نمود. ج- قوانین عرفی مطابق مصالح نوعیه توسط مجلس وضع می‌شود و نظارت بر آن بر اساس مصالح شرعیه با هیأتی از فقها است. نگارنده در این نوشتار در صدد آن است تا با توجه به اندیشه‌های علمای عصر مشروطیت روشن سازد که وجود عناصری چون عرف و مصلحت در وضع قانون بسیار ضروری به نظر می‌رسد و نمی‌توان پیوند و درهم تنیدگی این عوامل را انکار نمود. این مقال به سه بخش چیستی، چرایی و چگونگی تقنین تقسیم شده است تا بتواند به تبیین هرچه بیشتر و بهتر رابطه فی مابین شرع و قانون و عدم تهافت این دو بپردازد.

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Legislation, Custom and Expediency from the Perspective of Constitutional Scholars

نویسندگان [English]

  • vali rostami 1
  • azizollah fazli 2
چکیده [English]

Legislation has always been one of the major functions of the politico- legal system of the society. This issue was investigated first among different scholarly, religious, legal, and socio-political classes about a century ago. Since the Iranian society is one possessing a religious culture and literature , the points of view as well as the theory makings of Muslim jurisprudents concerning legislation are considered among the most fundamental and influential causes. On the other hand, the relation between jurisprudence and law has been one of the most controversial legal issues since ancient times. In other words, while religious rules are available in the Muslim society and jurisprudents are ready to respond to any religious question and need, what makes modern legislation necessary? Thus the present article relies on three principal hypotheses respectively.
a. Establishment of an organized structure for legislation i.e. Parliament next to the jurisprudential institution is one of the expediency- based requirements in contemporary time and place.
b. Alongside religious rules and regulations stated by jurisprudents a large number of customary and administrative newly arisen issues can be settled through legislation.
c. Conventional laws according to expediencies are legislated by the parliament and supervised by a body of jurisprudents satisfying religious interests. Considering the thoughts of the scholars of the constitutionalism era, the article seeks to clarify the point that elements such as custom and expediency are quite essential in legislation. The present article is in three parts dealing with the nature, the causes and the qualities of legislation towards a good explanation of the relation between religion and law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • constitutionalism
  • legislation
  • Constitution
  • customary and religious laws
  • consultative assembly
  • expediency