ارزیابی سیاست کیفری جمهوری اسلامی ایران در تعزیر جنایات مادون نفس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق جزا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

10.30497/law.2025.248104.3745

چکیده

قانون‌گذار ایران با استناد به مبانی فقهی، در جنایات عمدی بر اعضا مجازات قصاص، و در جنایات غیرعمدی بر اعضا، دیه را به‌عنوان ضمانت اجرای اصلی مقرر نموده است. هم‌چنین در هر دو دسته جنایات پیش‌گفته، برخی ضمانت اجراهای تعزیری را به‌صورت غیر نظام‌مند و غیر منسجم تجویز کرده است. بررسی دوره‌های مختلف قانون‌گذاری در حوزه جنایات بر اعضا، بیانگر این است که جهت‌گیری کلی سیاست کیفری در این حوزه، علی‌رغم اشکالات متعدد، به‌سمت استفاده از ظرفیت‌های موجود در فقه - به‌منظور بی‌پاسخ نماندن جرایم این حوزه - رفته است. یافته‌های جستار پیش‌رو که با روش توصیفی تحلیلی و از طریق تحلیل محتوای قوانین دوره‌های مختلف پس از انقلاب اسلامی صورت گرفته، بیانگر آن است که قوانین فعلی از جهت بی‌کیفر ماندن برخی جنایات عمدی بر اعضا، مانند حارصه، دامیه، متلاحمه و موضحه، در فرض عدم ثبوت یا سقوط حق قصاص، و هم‌چنین عدم تناسب میان رفتار ارتکابی و مجازات قانونی در مصادیق ماده 401 کتاب سوم قانون مجازات اسلامی، با اشکالات اساسی مواجه است. در حوزه جنایات غیرعمدی بر اعضا نیز، قانون‌گذار به‌صورت غیر قابل دفاعی صرفاً به تعزیر صدمات ناشی سوانح رانندگی تصریح کرده، ولی در خصوص سایر رفتارهای غیرعمدی با اوصاف مشابه، غفلت ورزیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Evaluation of the Criminal Policy of the Islamic Republic of Iran Regarding Ta‘zir Punishments for Offenses Short of Homicide

نویسندگان [English]

  • Mostafa Nasiri 1
  • Seyyed Ruhollah Mousavi 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Faculty of Humanities, Shahid Motahari University, Tehran, Iran.
2 LLM in Islamic Jurisprudence and Criminal Law, Faculty of Humanities, Shahid Motahari University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Context & Objective: In Islamic jurisprudence, Taʿzir encompasses discretionary punishments assigned by judges or rulers for offenses lacking explicit penalties within the Qur'an or Hadith. The Iranian legislature, informed by these principles, has predominantly established Qisas (retaliation) for intentional bodily offenses and Diyya (blood money) for unintentional offenses. However, supplementary Taʿzir punishments have been inconsistently incorporated. This study critically examines Iran’s criminal policy concerning Taʿzir sanctions for bodily offenses short of homicide, aiming to identify legislative coherence, proportionality, and adequacy. It specifically addresses whether current policies effectively prevent impunity and appropriately apply Islamic Fiqh capacities.
Method & Approach: This research employs a doctrinal methodology complemented by content analysis, focusing explicitly on legislative texts from various periods post-Islamic Revolution. Laws from successive Iranian legislative periods, particularly the Islamic Penal Code of 2013 (1392 SH), are thoroughly examined to assess consistency, proportionality, and comprehensiveness in Taʿzir punishments.
Findings: The analysis reveals significant inconsistencies and fundamental deficiencies within the existing legal framework. Notably, sanctions are absent for certain intentional bodily offenses when Qisas is either not applicable or waived. Moreover, Article 401 of the 2013 Islamic Penal Code demonstrates evident disproportionality between specific crimes and their corresponding Taʿzir penalties. Additionally, legislative measures for unintentional bodily offenses unjustifiably limit Taʿzir sanctions exclusively to traffic-related injuries, neglecting broader scenarios of similar non-intentional conduct.
Conclusion: Iran’s current criminal policy regarding Taʿzir punishments for bodily offenses exhibits fundamental flaws, particularly concerning coherence, proportionality, and legislative comprehensiveness. To ensure effectiveness and prevent impunity, revisions are necessary to address existing gaps and inconsistencies. A refined, systematic approach aligning more accurately with Islamic jurisprudential principles and practical demands is essential for the future of Islamic criminal justice system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal Policy
  • Taʿzir
  • Bodily Offense
  • Intentional Offense
  • Unintentional Offense