واکاوی نقش بلوک‌سالاری در تحقق بانکداری اسلامی با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.‌

3 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانش‌آموخته دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

مفاهیمی از جمله حق و عدل، رفاه عمومی و تجلی اخلاق انسانی از مهم‌ترین اهداف بانکداری اسلامی به‌شمار می‌آید. به‌رغم تأکید اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر شرعی بودن کلیه فعالیت‌های اقتصادی و فراهم شدن حکمرانی قوانین مبتنی بر شریعت، اجرای صحیح و کارآمد بانکداری اسلامی در نظام بانکی کشور با روش دیوان‌سالاری و مبتنی بر فرآیندهای سنتی عملی نگردیده است. از سوی دیگر، خدمات مالی نظیربه‌نظیر (P2P) به‌منظور تحقق ویژگی‌ها، اصول و اهداف بانکداری مبتنی بر اخلاق، به طور فزاینده‌ای در حال ایجاد تغییرات قابل‌توجهی در سراسر جهان است و بلوک‌سالاری به تمام و کمال پوشش‌دهنده آن است. بلوک‌سالاری می‌تواند خدمات مالی نظیربه‌نظیر را بدون واسطه و دخالت شخص ثالث به بهترین نحو انجام دهد؛ بلوک‌سالاری با حذف واسطه در بانکداری سنتی، هزینه تمام‌شده خدمات مالی را کاهش می‌دهد؛ مخاطرات حملات سایبری در بانکداری بلوک‌سالاری کمتر است؛ از این‌رو هزینه مخاطرات عملیاتی کاهش می‌یابد. سؤال اصلی تحقیق حاضر این است که قابلیت بلوک‌سالاری برای تحقق بانکداری اسلامی حقیقی چیست؟ این پژوهش با بهره‌جویی از منابع کتابخانه‌ای نوین و روش توصیفی تحلیلی پاسخ به این سؤال را این‌گونه روشن ساخت که اولاً، ارکان بلوک‌سالاری هیچ‌گونه منافاتی با اصول اخلاقی و شرعی اسلام ندارد، و ثانیاً، بلوک‌سالاری با توجه به الزامات و قابلیت خود، اهداف مشخص شده در قانون اساسی ایران در راستای شرعی‌بودن فعالیت‌های اقتصادی را جامه عمل می‌پوشاند. در این مقاله سعی شده است تا برخی از شاخص‌های حکمرانی شرکتی و اخلاق‌محور در سه روش بانکداری دیوان‌سالاری، بلوک‌سالاری خصوصی و بلوک‌سالاری عمومی را - که مورد اخیر، مورد مطلوب حکمرانی مردم‌سالاری بر بانکداری است - به‌طور تطبیقی مورد مطالعه قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Role of Blockchain in Realizing Islamic Banking with a Perspective on the Constitution of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Kheirollah Parvin 1
  • Vali Rostami 2
  • Nader Mirzadeh Koohshahi 3
  • Ali Allahyarifard 4
1 Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.‌
3 Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 PhD in Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

‌ ∴ Introduction ∴ ‌
The concept of Islamic banking is grounded in principles that emphasize rights, justice, and public welfare, aiming to manifest human ethics in financial transactions. Unlike conventional banking, Islamic banking prohibits unethical practices such as usury (Riba), risk/uncertainty (Gharar), and trading in forbidden goods. This ethical framework mandates that profits and losses in economic activities must be shared among capital, labor, and management, fostering a fairer financial ecosystem. However, the practical implementation of these principles often encounters challenges due to governance issues, lack of transparency, and bureaucratic inefficiencies.
     Blockchain technology, with its decentralized, transparent, and secure nature, presents an opportunity to address these challenges. By facilitating peer-to-peer transactions without the need for intermediaries, blockchain can potentially enhance the efficiency and ethical compliance of Islamic banking. This article examines the role of blockchain in realizing the ideals of Islamic banking, with a particular focus on its compatibility with the constitutional framework of the Islamic Republic of Iran.
‌ ∴ Research Question ∴ ‌
The primary research question of this study is: "what is the capability of blockchain in realizing true Islamic banking?" This question addresses the potential of blockchain technology to align with and enhance the principles of Islamic banking, particularly within the legal and ethical confines of the Iranian constitutional framework. The study seeks to explore whether blockchain can offer a viable solution to the challenges faced by Islamic banking, such as governance issues, lack of transparency, and adherence to Sharia principles.
‌ ∴ Research Hypothesis ∴ ‌
The research hypothesis posits that blockchain technology is not only compatible with the foundational principles of Islamic banking but also significantly aids in achieving its goals. The hypothesis is based on the premise that blockchain’s inherent characteristics—decentralization, transparency, and security—can enhance the ethical and operational aspects of Islamic banking. Specifically, the hypothesis suggests that blockchain can:
     Facilitate Sharia-compliant transactions by ensuring transparency and accountability.
     Reduce operational costs and risks by eliminating intermediaries.
     Enhance trust and credibility in Islamic financial institutions.
     Address governance issues through a decentralized and democratic framework.
‌ ∴ Methodology & Framework, if Applicable ∴ ‌
This study employs a multifaceted methodological approach, incorporating doctrinal, legal, economic, and comparative analyses to investigate the role of blockchain in Islamic banking. The research methodology is structured as follows:
     Doctrinal Analysis: This involves a detailed examination of Islamic legal principles related to banking and finance, focusing on the ethical and jurisprudential underpinnings of Islamic banking.
     Legal Analysis: This component analyzes the legal framework governing Islamic banking in Iran, including constitutional provisions and regulatory guidelines. The study assesses how blockchain technology can be integrated into this framework to support Sharia-compliant financial practices.
     Economic Analysis: The economic implications of adopting blockchain in Islamic banking are examined, particularly in terms of cost efficiency, risk management, and financial inclusion. The analysis considers the potential impact on various stakeholders, including banks, customers, and regulators.
     Comparative Analysis: This involves a comparative study of three governance models in banking: traditional bureaucracy, private blockchain, and public blockchain. The comparative framework evaluates the effectiveness of each model in terms of transparency, efficiency, and adherence to ethical standards.
     Framework Application: The application of the research methodology is guided by the following steps:
     Comparative Evaluation: The three governance models—traditional bureaucracy, private blockchain, and public blockchain—are evaluated against a set of ethical and operational criteria. This evaluation identifies the strengths and weaknesses of each model in supporting the goals of Islamic banking.
     Policy Recommendations: Based on the findings, the study offers policy recommendations for regulators and financial institutions on how to leverage blockchain technology to enhance the ethical and operational aspects of Islamic banking.
     By adopting this comprehensive methodological framework, the study aims to provide a detailed and nuanced understanding of the role of blockchain in Islamic banking, with a particular focus on the context of Iran.
‌ ∴ Results & Discussion ∴ ‌
The investigation into the role of blockchain technology in realizing Islamic banking within the framework of the Islamic Republic of Iran has yielded several key findings. First and foremost, blockchain’s alignment with Sharia and ethical principles is evident in its foundational characteristics. The transparency, immutability, and decentralized nature of blockchain ensure that transactions can be conducted in a manner that upholds justice and fairness, fundamental tenets of Islamic finance.
     Compatibility with Sharia Principles: The results indicate that blockchain technology does not inherently contradict Sharia financial principles. Smart contracts, which are self-executing contracts with the terms directly written into code, can be designed to comply with Sharia rules. For instance, the prohibition of usury [Riba] can be enforced by coding interest-free transaction terms. Similarly, the avoidance of risk [Gharar] can be ensured through transparent and pre-defined contract conditions.
     Challenges and Solutions: One significant challenge identified is the anonymity feature inherent in public blockchain networks. While anonymity can protect user privacy, it also poses risks related to organized crime and tax evasion. Advanced solutions from other countries, such as Know Your Customer (KYC) protocols, can be implemented to mitigate these risks. KYC processes are essential to verify user identities and ensure that blockchain applications in Islamic banking remain secure and ethical.
     Advantages Over Conventional Banking: Blockchain technology offers several advantages over traditional banking practices, particularly in addressing the goals outlined in the Iranian Constitution. These advantages include:
     Rights and Justice: Blockchain ensures transparent and tamper-proof records of transactions, promoting fairness and reducing opportunities for corruption. This aligns with the constitutional values of justice and equity.
     Cooperation and Qard al-Hasan: Blockchain facilitates the expansion of cooperative financial practices, such as interest- free loans [Qard al-Hasan]. Smart contracts can automate the management and distribution of these loans, ensuring compliance with Sharia principles and enhancing trust among participants.
     Preventing Corruption and Collusion: The immutable nature of blockchain records makes it difficult to alter transaction histories, thereby preventing corruption and collusion. This characteristic is vital for maintaining a healthy and stable economy, crucial for addressing economic crises like inflation and injustice.
     Framework for Implementation: To harness these benefits, it is crucial to establish a regulatory framework that combines the decentralized advantages of blockchain with necessary institutional oversight. This framework should incorporate identity verification mechanisms, compliance with Sharia law, and guidelines for ethical conduct in financial transactions.
‌ ∴ Conclusion ∴ ‌
The research concludes that blockchain technology is compatible with the ethical and Sharia principles underlying Islamic banking. The implementation of blockchain can address many of the current shortcomings in conventional banking systems, such as corruption, lack of transparency, and inefficiency, which have hindered the full realization of Islamic banking principles.
     Blockchain’s decentralized and transparent nature aligns well with the goals of Islamic finance, ensuring justice, fairness, and ethical conduct. However, to fully integrate blockchain into Islamic banking, it is essential to address the challenge of anonymity through robust KYC protocols and institutional regulations. This will prevent misuse and ensure that blockchain-based Islamic banking systems are secure and compliant with both ethical standards and Sharia law.
     Moreover, blockchain can play a significant role in transforming traditional banking roles, potentially rendering them obsolete in the coming decades. The technology’s ability to provide direct peer-to-peer financial services without intermediaries can reduce costs, increase efficiency, and enhance trust in the financial system.
     In conclusion, while blockchain presents numerous benefits for Islamic banking, its successful implementation requires a balanced approach that leverages its technological advantages while ensuring compliance with ethical and legal standards.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Smart Contract
  • Islamic Financial Technology
  • Blockchain
  • Cryptocurrency
  • Islamic Banking
  • Usury-Free Banking
  1. آهنگران، روح‌الله (1400). رمزینه‌ارزها از دیدگاه فقه و حقوق و چالش‌های مرتبط با آن؛ با تأکید بر رمزارز بیت‌کوین. چاپ 1، تهران: میعاد اندیشه.
  2. الهیاری‌فرد، علی و گنج‌بخش، محمود (1402). نقش یکپارچگی حکمرانی در بانکداری اسلامی (با تأکید بر نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و مالزی). تحقیقات مالی اسلامی، 12 (ویژه‌نامه اول؛ اولین همایش ملی بانکداری اسلامی ایران)، صص. 37-72. doi: 10.30497/ifr.2023.244139.1769
  3. پروین، خیرالله و سیفی، محمدمهدی (1402). اصل شفافیت در فرایند قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فدرال آلمان؛ بررسی موردی: مشارکت عمومی. فصلنامه دانش حقوق عمومی،12 (41)، صص. 49-74. doi: 10.22034/qjplk.2023.1604.1487
  4. حاجیان، هانی، سرخوش، جواد و اکبری دهنو، میثم (1399). علت تعارض آرای شورای نگهبان در مسئله خسارت تأخیر تأدیه. فصلنامه دانش حقوق عمومی، 9 (27)، صص. 1-28. 1-28. doi: 10.22034/qjplk.2020.188
  5. حاجی‌پور، مرتضی و صفرپور سدهی، عیسی (1395). بررسی سود در تسهیلات مشروط بانکی. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 6 (11)، صص. 113-141.
  6. حمزه‌پور، مهدی، محمدی، روح‌الله و حسینی‌فر، هدی (1391). بررسی رابطه بین کیفیت خدمات، رضایت مشتری و عملکرد بانکداری مشارکت در سود و زیان. تحقیقات مالی اسلامی، 2 (1)، صص. 99-114.
  7. خادمان، محمود، کوشا، ابوطالب و نوری، فاطمه (1400). شناسایی ماهیت حقوقی رمزارزها با تحلیل ساختاری آن‌ها در نظام حقوقی ایران. مجله حقوقی دادگستری، دوره 85، شماره 115. doi: 10.22106/jlj.2021.137039.3698
  8. دهقانی تفتی، مجتبی، افضلی‌ مهر، مرضیه، اسکینی، ربیعا (1401). مطالعه تطبیقی الزامات حقوقی طراحی قراردادهای هوشمند دیجیتالی در حقوق ایران و فرانسه. پژوهش‌نامه حقوق تطبیقی، 6 (2)، صص. 29-51. doi: 10.22080/lps.2022.23257.1314
  9. زارعی، محمدحسین و متانی، محمدعلی (1398). حقوق تنظیمی بانکی و آسیب‌های آن در نظام بانکی ایران. فصلنامه تحقیقات حقوقی. doi: 10.22034/jlr.2019.166032.1308
  10. زمانیان، معصومه و وطنی، زهرا (1401). افزایش کارایی اعتبارات اسنادی با فناوری بلاک‌چین خصوصی و قرارداد هوشمند و ارزیابی تطبیقی میزان سازگاری قوانین با آن. فصلنامه تحقیقات حقوقی، 25، صص. 445-478. doi: 10.52547/jlr.2022.225225.2067
  11. ساورایی، پرویز (1401). شناخت رمزارز و چالش‌های پیش‌ روی نظام‌های حقوقی. فصلنامه تحقیقات حقوقی (ویژه‌نامه حقوق و فناوری)، دوره 25. doi: 10.52547/jlr.2022.228506.2293
  12. سیمیاری، محمدرضا، قوام، محمدحسین، آقایی، علی، حسن‌زاده سروستانی، حسین (1401). چالش‌های بازار بین‌بانکی ایران و ارائه راهکار در چهارچوب اقتصاد مقاومتی. تحقیقات مالی اسلامی، 12 (1)، صص. 59-106. doi: 10.30497/ifr.2021.239897.1575
  13. صادقی، حسین، نوری، فاطمه و ناصر، مهدی (1402). استنادپذیری حقوقی داده‌های متضمن اطلاعات پرداخت مبتنی بر رمزارز. تعالی حقوق، 9 (2)، صص. 37-63. doi: 10.22034/thdad.2022.1972684.2295
  14. صانعی، مهدیه و پروین، خیرالله (1399). جستاری در کارآمدی برنامه‌ریزی توسعه با رویکرد آسیب‌شناسی و شناخت جایگاه حقوقی آن. مجله پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 11 (43)، صص. 323-341.
  15. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1384). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن (جلد 4). چاپ 3، تهران: ناصرخسرو.
  16. عبدالرحیمی، ملیحه و رضایی، علی (1401). سازوکار مؤثر حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی بانک‌های ایرانی با نظر به ظرفیت‌های فقهی. پژوهشنامه حقوق اسلامی، 23 (2)، صص. 295-326. doi: 10.30497/law.2022.239565.2913
  17. عسکری، سجاد (1400). نسبت‌شناسی ارز و رمزارز در نظام تقنینی ایران. مجله حقوقی دادگستری، 85 (113). doi: 10.22106/jlj.2020.120416.3127
  18. غلامی، یاسر، جوادی، میثم و مقدسی، محمدباقر (1402). اجرای احکام مدنی از محل ارزهای دیجیتال. مجله حقوقی دادگستری، 87 (121). doi: 10.22106/jlj.2022.549098.4701
  19. غمامی، سیدمحمدمهدی و علی‌پور، محمدرضا (1401). بررسی تطبیقی مواجهه با رمزارزها در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا. دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، 29 (21). doi: 10.22067/economlaw.2022.77059.1184
  20. قهرمانی افشار، یاسر و پروین، خیرالله (1400). درآمدی بر مؤلفه‏‌های حقوقی دولت؛ بررسی الگوی مدرن غربی و نظام جمهوری اسلامی ایران. دولت‌پژوهی، 7 (27). doi: 10.22054/tssq.2021.56701.1022
  21. کاتوزیان، ناصر (1402). مقدمه علم حقوق. تهران: گنج‌دانش.
  22. کدخدایی، عباسعلی و نوروزپور، حسام (1399). چالش ارزهای مجازی در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم با تأکید بر اقدامات و توصیه‌های کارگروه ویژه اقدام مالی(FATF). مجله حقوقی بین‌المللی، 37(62)، 29-7. doi: 10.22066/cilamag.2019.101998.1647
  23. محمدی‌ راد، مرتضی، شفیعی دارابی، سیدمحمد و کریمی، نسرین (1399). بررسی و تحلیل مثلیت پول‌های اعتباری از دیدگاه فقهی-‌حقوقی. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 11 (20)، صص. 291-321. doi: 10.22034/law.2020.12374
  24. محمودی، اصغر (1398). تحلیل ارزهای مجازی در پرتوی فقه، حقوق و مطالعات تطبیقی. مطالعات حقوق خصوصی، 49 (3)، صص. 503-522. doi: 10.22059/jlq.2019.265685.1007095
  25. مددی، مهدی و قماشی، سعید (1400). جستاری در پول‌شویی از طریق ارزهای رمزنگاری‌شده. مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 51 (2)، صص. 503-521. doi: 10.22059/jqclcs.2022.292559.1499
  26. مرادی، یاسر و سیدی، سیدامیرحسین (1401). بررسی فقهی حقوقی رابطه‌ بانک، مشتری و صندوق توسعه ملی در اعطای تسهیلات؛ چالش‌ها و راهکارها. پژوهشنامه حقوق اسلامی، 23(4)، صص. 653-684. doi: 10.30497/law.2023.243202.3264
  27. معینی‌فر، محدثه (1401). الزامات شناسایی و استیفای حقوق در فضای دیجیتال. فصلنامه دانش حقوق عمومی، 11 (36)، صص. 45-69. doi: 10.22034/qjplk.2021.248
  28. منصوری، رباب و قائمی ‌اصل، مهدی (1400). عملیات پردازش پس از معامله در بستر بلاکچین؛ الگویی برای به‌کارگیری فین‌تک در مالی اسلامی. تحقیقات مالی اسلامی، 11 (1)، صص. 291-332. doi: 10.30497/ifr.2021.240952.1620
  29. نجات‌زادگان، سعید و سلطانی، محمد (1401). ارزیابی شرایط عمومی صحت قراردادهای هوشمند از منظر حقوق ایران و آمریکا. فصلنامه تحقیقات حقوقی (ویژه‌نامه حقوق و فناوری)، 25 صص. 303-335. doi: 10.52547/jlr.2023.226492.2144
  30. نوابی مقدم، زینب، زارع، علی، یوسفی صادقلو، احمد و جمالی، جعفر (1402). مبانی فقهی و حقوقی نظارت شرعی و راهکارهای اجرایی شدن آن در نظام بانکداری اسلامی. فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 15(31)، صص. 165-186. doi: 10.22075/feqh.2022.27537.3293
  31. نوروزی، احمد و شعبانی، احمد (1400). بررسی فقهی انتشار رمزارز نفت‌ پایه توسط جمهوری اسلامی ایران. مطالعات اقتصاد اسلامی، 14 (1)، صص. 1-37. doi: 10.30497/ies.2022.239237.1865
  32. Adam Sa’ad, A., Auwal, K., Ahmad, K., & Saleh, A. O. H. (2019). P2P Islamic fintech investment innovation: A proposal of MUSHĀRAKAH smart contract model for SMEs financing and social development. Al-Shajarah: Journal of the International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC).
  33. Al-Zoubi, A., Aldmour, M., & Aldmour, R. (2022). Preserving transparency and integrity of elections utilizing blockchain technology. Journal of Telecommunications and the Digital Economy, 10(4), 24–40.
  34. Balcerzak, A. P., Nica, E., Rogalska, E., Poliak, M., Klieštik, T., & Sabie, O. M. (2022). Blockchain technology and smart contracts in decentralized governance systems. Administrative Sciences, 12(3), 96.
  35. Capocasale, V., & Perboli, G. (2022). Standardizing smart contracts. IEEE Access, 10, 91203–91212.
  36. Crepaldi, M. (2019). Why blockchains need the law. Proceedings of the Seventeenth International Conference on Artificial Intelligence and Law.
  37. DeVries, A. (2023). Cryptocurrencies on the road to sustainability: Ethereum paving the way for Bitcoin. Patterns, 4(1), 100633.
  38. Dylan-Ennis, P., Kavanagh, D., & Araújo, L. (2022). The dynamic imaginaries of the Ethereum project. Economy and Society, 52(1), 87–109.
  39. Ferrari, V. (2020). The regulation of crypto-assets in the EU: Investment and payment tokens under the radar. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 27(1).
  40. Frowis, M., & Bohme, R. (2019). The operational cost of Ethereum airdrops. Cornell University.
  41. Kavanagh, D., & Ennis, P. J. (2020). Cryptocurrencies and the emergence of blockocracy. The Information Society.
  42. Lacasse, R., Lambert, B., & Khan, N. (2017). Blockchain technology - Arsenal for a Shariah-compliant financial ecosystem. Research Paper.
  43. Lawal, I. M. (2019). The suitability of cryptocurrency in the structure of Islamic banking and finance. Jurnal Perspektif Pembiayaan dan Pembangunan Daerah.
  44. MatRahim, S. R., Mohamad, Z. Z., Abu Bakar, J., Mohsin, F. H., & Md Isa, N. (2018). Artificial intelligence, smart contract and Islamic finance. Asian Social Science, 14(2), 145.
  45. Miraz, M. H., Hasan, M. T., Rekabder, M. S., & Akhter, R. (2022). Trust, transaction transparency, volatility, facilitating condition, performance expectancy towards cryptocurrency adoption through intention to use. Journal of Management Information and Decision Sciences, 25, 1-20.
  46. Ramiro, A., & DeQueiroz, R. J. G. B. (2022). Cypherpunk. Internet Policy Review, 11(2).
  47. Temelkov, Z. (2020). Differences between traditional bank model and fintech based digital bank and neobanks models. SocioBrains, 74.
  48. Wang, Q., Li, R., Wang, Q., Chen, S., Ryan, M., & Hardjono, T. (2022). Exploring Web3 from the view of blockchain. ArXiv. Cornell University.
  49. Zook, M., & Blankenship, J. (2018). New spaces of disruption? The failures of Bitcoin and the rhetorical power of algorithmic governance. Social Science Research Network.