رویکردی جدید از فضولی و تطبیق آن بر مواد قانون مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معار‌ف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

فقه امامیه پایه‌های اصلی قانون مدنی را تشکیل داده است؛ بر اساس همین وابستگی دیدگاه‌های اساسی و کلان قانون مدنی و به تبع آن بعضی از نظرات حقوقدانان بر گرفته از آرای فقهی می‌باشد. یکی از این آراء تعریفی است که از معاملات فضولی ارائه شده است. فقهای امامیه هر معامله‌ای که در آن شخص فضول اموال مالک را مورد معامله قرار داده باشد، معامله فضولی دانسته و از جانب مالک قابل تنفیذ می‌دانند. همین دیدگاه نیز در قانون مدنی امری مسلم و غیر قابل انکار دانسته شده است و به تبع آن حقوقدانان نیز به این تعریف از فضولی اذعان داشته‌اند. اما با بررسی که ما در روایات و عرف داشتیم به این نتیجه رسیدیم که فضولی تنها در شرایطی قابل تنفیذ خواهد بود که فضول امکان برقراری ارتباط با مالک برای کسب اذن را نداشته باشد، در این صورت اگر با حسن نیت اقدام به معامله کند و قصد کسب منفعت برای مالک را داشته باشد به شرطی که با مالک الفت عمیقی داشته و یا از جانب وی وکیل بوده و نسبت به محدوده اختیاراتش تعدی کرده باشد و معامله‌ای را منعقد ساخته باشد، معامله‌ی فضولی وی قابل تنفیذ خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A New Approach to Unauthorized Contract and Its Comparison to Iranian Civil Code

نویسندگان [English]

  • Sajjad Davarpanah Moghaddam 1
  • Hosein Saberi 2
  • Hosein Naseri Moghaddam 3
1 PhD in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
3 Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of‌ Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Imamiya jurisprudence has formed the main foundations of the Iranian Code of Civil. Based on this dependence, the basic and general views of the Code of Civil and, accordingly, some of the opinions of legal scholars are derived from jurisprudential opinions. One of these opinions is the definition that has been provided for unauthorized contracts. Imamiya jurists consider any contract in which an unauthorized person has dealt the property of the owner as an ‘unauthorized contract’ and becomes valid and enforceable by the owner. The same approach has been considered as a certain and undeniable affair in the Civil Code, and accordingly, Iranian legal scholars have also acknowledged this definition of unauthorized contracts. The investigation made in relevant narrations and custom, shows that an unauthorized contract can be declared valid and enforceable only in a situation where the unauthorized person does not have any possibility to communicate with the owner to obtain his permission. In this case, if he makes the contract in good faith and with an intention to gain benefit for the owner, provided that he has a deep friendship or tie with the owner, or is an agent on his behalf and without trespassing the scope of his authority, this unauthorized contract can be declared valid and enforceable by the Owner.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unauthorized Person
  • Non-authorization
  • Unauthorized Terms
  • Components of Non-authorization

مراجع

آل کاشف ­الغطاء، عباس بن حسن (1424ق). منهل الغمام فی شرح شرائع­ الإسلام. نجف: مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
ابن ادریس، محمد بن احمد (1410ق). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوى‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
اراکی، محمدعلی (1415ق). کتاب­ البیع. قم: اسماعیلیان.
امامی خوانساری، محمد (بی­تا). الحاشیة الثانیة علی­ المکاسب. قم: بی­نا.
امامی، سید حسن (1386). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
انصاری، قدرت­ الله (1429ق). موسوعة احکام ­الأطفال و أدلتها. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار  (علیهم‌السلام).
انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415ق). المکاسب المحرمة(ط- الحدیثة). محقق: گروه پژوهش در کنگره، قم:کنگره جهانی بزرگداشت شیخ أعظم.
بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی (1362). بلغةالفقیه. تهران: مکتبة الصادق (علیه‌السلام).
بحرانی، یوسف بن احمد (1363). الحدائق­ الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: جماعة المدرسین فی­ الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
تبریزی، میرزا فتاح شیرازی (بی­تا). هدایة‌الطالب إلی أسرارالمکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
حکیم، محسن (بی­تا). نهج­ الفقاهة. قم: ۲۲ بهمن.
خراطها، محمد طه و سعادت مصطفوی، سید مصطفی (1395). «کاشفیت» یا «ناقلیت»  اجازه معامله فضولی در فقه امامیه و قانون مدنی ایران. مطالعات فقه و اسلامی و مبانی حقوق، (34)، صص. 5-25.
خمینی‌، سیدروح‌الله (1376). کتاب­ البیع تقریرات قدیری. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدمصطفی (1376). کتاب­ البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خویی، سیدابوالقاسم (1417ق). مصباح‌الفقاهة. قم: مؤسسه أنصاریان.
روحانی، صادق (1412ق). فقه الصادق (علیه­السلام). قم: دارالکتاب ـ مدرسه امام صادق (علیه‌السلام‌).
روحانی، صادق (1429ق). منهاج‌الفقاهة. قم: انوارالهدی.
ره‌پیک، سیامک (1376). اجازه وارث معامله فضولی در قانون مدنی ایران. دیدگاه‌های حقوق قضایی، (5 و6)، صص. 71-78.
سبحانی تبریزی، جعفر (1429ق). رسائل فقهیه. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
شهید اول، محمد بن مکى‌ (1414ق). غایةالمراد فی شرح نکت الإرشاد‌. محقق: رضا مختاری، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
صاحب­ جواهر، محمدحسن (بی­تا). جواهرالکلام فی شرح شرایع­ الإسلام. محقق: عباس قوچانى و على آخوندى‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
طباطبایی، علی بن محمدعلی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة). محقق: محمد بهره‌مند؛ محسن قدیری؛ کریم انصاری و علی مروارید، قم: مؤسسه آل­ البیت (علیهم­السلام).
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب­ الأحکام. تهران: دارالکتب­ الإسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۰۷ق) الخلاف. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة‌الفقهاء(ط- الحدثیة). محقق: گروه پژوهش مؤسسه آل­ البیت (علیهم ­السلام)، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
علی‌نژادی، محسن و زهرا (1397). توارث اجازه در معامله فضولی. قانون یار، 2(7)؛ صص. 451-466.
غلامرضا راوی، هادی و امیدی فرد، عبدالله (1396). آثار عقد فضولی در مصاهرت. مجله فقه و حقوق خانواده، 24(71)، صص. 5-26.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1373). کنزالعرفان فی فقه­ القرآن. محقق: محمدباقر مرتضوی بهبودی، تهران: بی­نا.
کاتوزیان، امیرناصر (1401). قواعد عمومی قراردادها. بی­جا: بی­نا.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق). الکافی (ط-الإسلامیة). مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
لولو، سیده مهناز و مبین، حجت (1396). مبانی و چگونگی جبران خسارات وارده به  خریدار در معامله فضولی با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان. مطالعات حقوقی، 9(4)، صص. 229-256.
مامقانی، محمدحسن بن عبدالله (1316). غایة‌الآمال. قم: مجمع­ الذخائر الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآةالعقول فی شرح أخبار آل­ الرسول‌. محقق: سید هاشم رسولى‌، تهران: دار الکتب­ الإسلامیة‌.
مجلسی، محمدباقر (1406ق). ملاذالأخیار فی فهم تهذیب­ الأخبار. محقق: مهدی رجایی، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
محقق داماد، سیدمصطفی (1394). وضعیت حقوقی معامله فضولی مسبوق به منع. تحقیقات حقوقی، 18(69)، صص. 23-33.
مرتضی زبیدى، محمد بن محمد‌ (1414ق). تاج االعروس من جواهر القاموس‌. محقق: علی شیری، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. محقق: آقا مجتبی عراقی؛ علی‌پناه اشتهاردی و آقا حسین یزدی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مکارم شیرازی، ناصر (1390). ‌أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة (النکاح). قم: دار النشر الإمام علی بن أبی‌طالب (علیه‌السلام).
مکارم شیرازی، ناصر (1425ق). أنوار الفقاهة (البیع). قم: مدرسه الإمام علی بن أبی‌طالب (علیه‌السلام).
ملک‌پور، حسن شاه و دریایی، رضا (1400). تحلیل اثر وضعی معاملات فضولی. فصلنامه تعالی حقوق، سال دوازدهم، (3)، صص. 182-214.
موسوی خوانساری، احمد (1355). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. تهران: مکتبة الصدوق.
نائینی، محمدحسین (1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب‌. تهران: المکتبة المحمدیة‌.
نجفی، هادی (1387). الآراء الفقهیه. اصفهان: مهر قائم.
نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق). مستدرک الوسائل. بیروت: مؤسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم (1421ق). حاشیةالمکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 25 آذر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار