آثار بطلان عقد منشأ دین بر حواله؛ تحلیل فقهی و حقوقی بند نخست ماده 733 قانون مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه حقوق خصوصی و اسلامی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

در این مقاله، آثار بطلان عقد منشأ دین بر عقد حواله از منظر فقه اسلامی و ماده 733 ق.م. تحلیل شده است. پرسش این است که آیا با بطلان عقد منشأ دین، حواله نیز باطل می‌شود یا حواله باقی می‌ماند و تعهدات ناشی از آن باید اجرا شود؟ به علاوه، با بطلان عقد بیعی که منشأ دین بوده، ثمنی را که محتال گرفته است باید به چه شخصی بازگرداند (محال‌علیه یا محیل)، و محال‌علیه برای استرداد آنچه پرداخته، حق مراجعه به چه شخص یا اشخاصی را دارد (محتال یا محیل)، و همچنین، مشتری برای مطالبه ثمن باید به چه کسی مراجعه کند (بایع یا محتال)؟ با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با مطالعه عمیق در آرای فقیهان اسلامی و تحلیل ماده 733 ق.م.، این نتیجه حاصل شد که بطلان عقد منشأ دین موجب بطلان حواله نیز می‌شود و محتال آنچه را که به ناروا اخذ کرده، باید به محال‌علیه برگرداند و محال‌علیه نیز برای استرداد ثمن مخیر است به محتال یا محیل رجوع نماید. این احکام اختصاص به عقد بیع ندارد، بلکه هر عمل یا واقعه حقوقی که دینی پدید آورد و بر مبنای آن حواله صادر شود و سپس معلوم شود که از آغاز دینی وجود نداشته، احکام پیش‌گفته اجرا خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effects of the "Void" of the contract as an origin of debt upon assignment contract; Jurisprudential (Fiqh) and legal analysis of Article 733 of the Civil Code

نویسندگان [English]

  • Seyed Hossein Safaii 1
  • Mohammad Hadi Javaherkalam 2
1 Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In this article, the effects of the “Void" of the contract as the origin of debt upon assignment contract have been analyzed in view of the Article 733 civil code.  Does the assignment contract become void when a contract related to the origin of the debt becomes void, or does it remain valid and the resulting obligations must be fulfilled? Additionally, with the annulment (becoming void) of the sale contract which is the origin of the debt, to whom should be returned the price obtained by the assignee (the assignor or the third-party assignee), and the third-party assignee may indicate to the assignor or assignee to return the price he paid; and also, to whom should the customer refer for the price (the seller or assignee). Using the descriptive-analytical research method and extensive study of Islamic jurisprudence and the analysis of Article 733 of the civil code, the study concluded that the void of the contract as the origin of debt causes the void of the assignment contract, and the assignee is obligated to return all things obtained illegitimately to the third-party assignee and the third-party assignee can choose whether to refer to the assignor or assignee in returning the price. This ruling applies to not only sales contracts, but any debt that is created through civil contracts or non-contractual events and an assignment is issued, and then it turns out that there was no debt; to begin with, the above rulings will apply.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Assignment by the customer
  • Assignment by the seller
  • Contract as the source of the debt
  • Effect of void sales on assignment contracts
  • Article 733 of the Civil Code

مراجع

اردبیلى، احمد، (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
اشتهاردى، علی‌پناه (1417ق). مدارک العروة. تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
اصفهانى، سیدابوالحسن (1422ق). وسیلة النجاة. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (رحمت‌الله‌علیه).
امامی، سیدحسن (1385). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
بجنوردی (موسوی)، سیدحسن (1419ق). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بصرى بحرانى، محمدامین (1413ق). کلمة التقوى. قم: سیدجواد وداعى.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390). عقد حواله. تهران: گنج دانش.
حسینى عاملى، سیدجواد، (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
حکیم (طباطبایى)، سیدمحسن (1410ق). منهاج الصالحین. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
حکیم (طباطبایى)، سیدمحسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
خمینی، سیدروح­الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: دار العلم.
خویی، سیدابوالقاسم (1409ق). مبانی العروة الوثقى. قم: منشورات مدرسه دار العلم ـ لطفى.
خویى، سیدابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (رحمت‌الله‌علیه).
روحانى (حسینى)، سیدصادق (1412ق). فقه الصادق (علیهم‌السلام). قم: دار الکتاب، مدرسه امام صادق (علیه‌السلام).
ره‌پیک، حسن (1387). حقوق مدنی: عقود معین (2). تهران: خرسندی.
سبزوارى، سیدعبدالأعلى (1413ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.
سبزوارى، سیدعبدالأعلى (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیة. قم: مؤسسه المنار.
سیستانى، سیدعلى (1417ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى.
شهید ثانی. زین­الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیرازى (حسینى)، سیدمحمد (1413ق). الفقه، القواعد الفقهیة. بیروت: مؤسسه امام رضا (علیه‌السلام).
صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صفایی، سیدحسین (1399). قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
صفایی، سیدحسین و جواهرکلام، محمدهادی (1400). آثار انحلال عقد منشأ دین بر حواله؛ تحلیل فقهی و حقوقی بند دوم ماده 733 قانون مدنی. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 22(1)، بهار و تابستان، صص. 1-28.
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1409ق). العروة الوثقی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌.
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1419ق). العروة الوثقى (المحشّى). با حواشی جمعی از فقها، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1422ق). العروة الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (علیه‌السلام).
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1428ق). العروة الوثقى مع التعلیقات. قم: مدرسه امام على‌بن ابى‌طالب (علیه‌السلام).
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، (بی‌تا). العروة الوثقى مع تعلیقات الفاضل، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
طوسى. محمد (1387). المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسى. محمد (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
عاملی کرکی (محقق ثانى). علی (1414ق) جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
علامه حلّى، حسن (1410ق). إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن (1411ق). تبصرة المتعلمین. تهران: مؤسسه چاپ و نشر.
علامه حلّى، حسن (1413ق). قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
علامه حلّى، حسن (1420ق). تحریر الاحکام. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
قاسم‌زاده، سیدمرتضی؛ ره‌پیک، حسن و کیایی، عبدالله (1390). تفسیر قانون مدنی: اسناد، آراء و اندیشه‌های حقوقی. تهران: سمت.
کاتوزیان، ناصر (1385). حقوق مدنی: عقود اذنی ـ وثیقه‌های دین. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1386). حقوق مدنی: درس‌هایی از عقود معین. تهران: گنج دانش.
کاشف الغطاء (نجفى). محمدحسین (1366). وجیزة الأحکام. نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
مجاهد، سیدمحمد (بی‌تا). کتاب المناهل. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
محقق حلّی، جعفر (1408ق). شرائع الإسلام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مرعشى نجفى، سیدشهاب‌الدین (1406ق). منهاج المؤمنین. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام جعفر الصادق (علیه‌السلام). قم: مؤسسه انصاریان.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار