بایسته‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران،‌ ایران.

2 دانشیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشکاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق،‌ دانشگاه تربیت مدرس ، تهران، ایران.

چکیده

در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران اعمال نظارت شرعی به منظور اسلامی بودن قوانین و مقررات برعهده فقهای شورای نگهبان است. یکی از موضوعات مهم در خصوص نحوه اعمال این نظارت بررسی و تقریر اصول، مؤلفه‌ها و شاخصه‌های لازم جهت اعمال این صلاحیت و ارائه الگوی مطلوب آن است، که در این مقام، به عنوان گام نخست بایسته‌های نظارت شرعی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. با تنقیح این بایسته‌ها می‌توان الگوی مطلوب ساختار حقوقی نظارت شرعی را متبلور نمود و در پی آن الزامات اصلاح آن را کشف کرد. بر این اساس پژوهش حاضر به دنبال کشف و احراز بایسته‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان انجام گرفته است. هدف اصلی این پژوهش در واقع یافتن و احصاء این الزامات و بایسته‌ها است و پاسخ به این سؤال که: «عمده بایسته‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی ایران کدامند؟» متناسب با این سؤال با تکیه بر روش پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی، این نتیجه حاصل گردید که: «مطابق مبانی نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظارت شرعی ایدئال نظارتی است که حاکمیت، تفوق و تحقق اصل چهارم قانون اساسی را به نحو احسن تضمین کند. نظارتی که التزام به حاکمیت قانون در پرتو حکومت شرع در آن متبلور بوده و اثر ابطالی یا تعلیقی در خصوص تمامی قوانین و مقررات مغایر شرع، قابلیت تسری داشته و اثر مقتضی آن نیز تضمین شده باشد».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religious supervision requirements of the Guardian Council jurists In Islamic Republic of Iran Legal System

نویسندگان [English]

  • mahdi Ebrahimi 1
  • Mohammad Javad Rezaei Zadeh 2
  • Mohamad Bahadori Jahromi 3
1 Ph.D. Student in Public Law, Faculty of Law and Polictical science, Azad Islamic University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Science, Tehran, Iran.
3 Assistant Ptofessor, Department of Public Law, Faculty of Law, Tarbiyat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the most crucial issues regarding how to exercise the jurisdiction of the Guardian Council jurists is the necessary clarification of the jurisdiction that is exercised solely through the Grand Jurors. Accordingly, research has been carried out on this subject, entitled "The Sharia Laws of the Guardian Council Jurists in the Constitutional System of the Islamic Republic of Iran." The main question of this research is to find and summarize these requirements and requirements, or in other words to answer the question, "What are the legal requirements of the Guardian Council jurists in the Iranian constitutional system?"Accordingly, the main hypothesis of this research, which answers the above question, would be: "The most central issues that the constitutional legislator considers necessary for the exercise of religious supervision exercised by the jurists of the Guardian Council are: the sovereignty and fulfillment of Article 4 of the Constitution, balance. Shari'a rule and the rule of law, the null and void effect of anti-Sharia laws, standard fatwas, and the temporal and subjective scope of Shari'a supervision."
This research is based on the principles underlying the constitution and the author has accepted the order in the constitutional system of the Islamic Republic of Iran and has attempted to analyze and present the material. In other words, the main question of this research should be considered in the constitutional paradigm in which the Shari'a is regarded as the supreme norm. This is the researcher's strategic rule from the beginning to the end of this research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guardian Council
  • Religiuos Supervision
  • Article 4 of the Constitution
  • Requirements of religious Supervision
  • Governmental Fatwa
  • Legislation
  • Laws and Regulations
  1. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1358). صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، ج 1 و 2.
  2. ارسطا، محمدجواد (1396). «گستره نظارت شرعی شورای نگهبان در اصل چهارم قانون اساسی: نسبت‌سنجی اصول چهارم و یکصد و دوازدهم قانون اساسی». حقوق اسلامی، (55)، صص. 59-82.
  3. ارسطا، محمدجواد (‌1398). «فتوای معیار در قانون‌گذاری». فقه حکومتی، (7)، صص. 55-82.
  4. اکرمی، روح‌اله (1393). «تحلیل فرایند نظارت شرعی شورای ‌نگهبان بر مصوبات مجلس؛ مطالعه‌ موردی: قانون مجازات اسلامی». دانش حقوق عمومی،‌ (9)، صص. 1-26.
  5. پروین، خیرالله و ابریشمی راد، محمدامین (1397). «سازوکار مطلوب نظارت فقهای شورای نگهبان بر مقررات دولتی از بستر نظارت دیوان عدالت اداری». دانش حقوق عمومی،‌ (20)، صص. 112-133.
  6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). مبسوط در ترمینولوژی علم حقوق. تهران: گنج دانش.
  7. جهاندوست دالنجان، مسعود (1394). «امکان‌سنجی فقهی قانون‌گذاری بر مبنای فتوای مشهور». پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی، پاییز و زمستان، 4(1)، صص. 5-26.
  8. حاج‌زاده، هادی (1394). «فتوای معیار در قانون‌گذاری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران (نگاهی دوباره به مفهوم اعلمیت در منظومه فقه حکومتی شیعه)». فقه و اصول، (102)، صص. 59-88.
  9. حاجی علی خمسه، مرتضی؛ مسعودیان، مصطفی و فعلی، حمید (1399). «سازوکار مطلوب نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی». دانش حقوق عمومی، (30)، صص. 25-50.
  10. درویشوند، ابوالفضل و راجی، سید محمدهادی (1390). «تحلیلی بر نظارت بر قوانین و مقررات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران». حکومت اسلامی، سال شانزدهم، (61).
  11. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  12. فعلی، حمید (1399). نظارت شرعی شورای نگهبان بر مقررات. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق دادرسی اداری). تهران: دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری.
  13. فقیهی، سیده فاطمه و عساکره، زینب (1400). «تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات»، حکومت اسلامی، (99)، صص. 5-28.
  14. مصطفى، إبراهیم (2004). الزیات، أحمد؛ عبدالقادر، حامد؛ النجار، محمد، المعجم الوسیط، مجمع اللغة العربیة بالقاهرة، دار‌الدعوة.
  15. نیکونهاد، حامد و زندیه، زهرا (1398). «حکومت موازین اسلامی بر اطلاق و عموم اصول قانون اساسی در رویه فقهای شورای نگهبان؛ نگاهی رویه‌ای به آثار نظارت شرعی بر اصول قانون اساسی». دانش حقوق عمومی، (24)، صص. 109-132.
  16. واعظی، سیدمجتبی (1388). «نقش دیوان عدالت اداری در دادرسی شرعی مقررات اداری». مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، (3)، صص. 125-152.