تأملی فقهی و حقوقی پیرامون اراده در قراردادهای‌مجازی با تکیه بر اسناد بین‌المللی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

2 پژوهشگر پژوهشگاه قوه قضاییه، تهران، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

سرعت بالای انعقاد قراردادهای ‌مجازی زندگی بشر را در امور معیشتی و معاملاتی تحت‌الشعاع خود قرار داده‌ است. هدف این پژوهش، بررسی اراده متعاقدین در قراردادهای مجازی، و بیان خلأها با عنایت به قوانین مدونه ایران، فقه اسلامی و اسناد بین‌المللی از جمله کنوانسیون ژنو و کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا می‌باشد. در قانون تجارت الکترونیک ایران به وضوح احکام قصد و رضا مجازی بیان نشده است. بنابراین، در این پژوهش به بحث ایجاب و قبول مجازی، قصد و رضای مجازی و اثر تراضی طرفین قرارداد با تلفن و تلفکس و سایر وسایل الکترونیکی پرداخته خواهد شد. برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آنها از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده شده است. باید افزود که این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی و تحلیلی است. بنابر مطالعه صورت گرفته می‌توان نتیجه گرفت که برای انعقاد یک قرارداد مجازی در بحث قصد و رضا، چالش‌ها و خلأ‌هایی در قانون وجود دارد که راهکار‌هایی برای رفع این خلأها و نواقص ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and legal study of intention and consent in Cyberspace contracts based on international documents

نویسندگان [English]

  • Amir Ahmadi 1
  • Yaser Yousefi 2
  • Islam Babakhani 3
1 Assistant Professor, Department of Law, Payame Noor University, Tehran, Iran.
2 Researcher of Judiciary Research Institute, Tehran, Iran.
3 M.A. Graduate in Jurisprudence and Law, Islamic Azad University, Karaj, Iran.
چکیده [English]

In this study, we address issues concerning virtual contracts and express gaps concerning Iran's codified laws, Islamic jurisprudence, and international documents such as the Geneva Convention and the Convention on the International Sale of Goods, which are not explicitly addressed in Iran's e-commerce law. Consequently, in this research, the effects of conciliation of the parties to the contract by telephone, telex, and new virtual devices will be explored as well as the effects and rulings of contract conclusion. This research is applied from the standpoint of purpose, descriptive, and structural. The study concludes that there are challenges and gaps in the law for the conclusion of a virtual contract, and reveals a solution to eliminating these challenges and gaps.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intention and consent
  • Virtual contracts
  • Offer
  • Virtual Acceptance

مراجع

  1. قرآن کریم (ترجمه الهی قمشه‌ای).
  2. دستورالعمل تجارت مجازی اتحادیه اروپا.
  3. قانون تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1382.
  4. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1307.
  5. کنوانسیون قراردادهای بیع بین‌المللی کالا مصوب 1980.
  6. آهنگران، محمدرسول و احمدی، امیر (۱۳۹۸.الف). قراردادهای الکترونیکی انعقاد تا انحلال: مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی، حقوق ایران و کنوانسیون ژنو ۲۰۰۵. تهران: مجد.
  7. آهنگران، محمدرسول و احمدی، امیر (۱۳۹۸.ب). «واکاوی فقهی و حقوقی موجبات زوال ایجاب در قراردادهای الکترونیکی». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ۱۱(۲۰)، صص. ۹-۳۶.
  8. آهنگران، محمدرسول و احمدی، امیر (1398.ج). «آثار و احکام فقهی و حقوقی اشتباه و خطا در قراردادهای الکترونیکی». مجله علمی، دانشگاه تهران، پژوهش‌های فقهی، 15(1)، صص. 1-25.‎
  9. ابوالحسن مجاهد، اسامه (2000م). خصوصیة التعاقد عبر الاینترنت. مصر: القاهره: دارالنهضة.
  10. احمدی، امیر (1400). واکاوی فقهی و حقوقی اقاله الکترونیکی، فقه، 28(105). صفحه 7-36. 22081/jf.2021.58898.2133
  11. اصغری خاتونی، محمد و غریبه، علی (1393). «تأثیر سکوت در تشکیل اعمال حقوقی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب». فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال 7، (20)، تابستان، صص. 11-20.
  12. انصاری، مرتضى ‌بن محمدأمین (١٤٢٠ﻕ). المکاسب. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  13. انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی (1384). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: انتشارات محراب فکر.
  14. بابایی، ایرج و ترابی، مرتضی (1400). «جایگاه اصل حقوق بشریِ حیثیت و منزلت انسانی در حقوق قراردادها». مجله حقوقی دادگستری، 85(114). صص. 79-105: doi: 10.22106/jlj.2021.130964.3541
  15. بحرانی، یوسف بن احمد (1368). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1340). تأثیر اراده در حقوق مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. جعفری‌ لنگرودی، محمدجعفر (1388). دائرة‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، حقوق تعهدات عقود و ایقاعات. تهران: گنج دانش.
  18. جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1407ق). الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم الملایین.
  19. حسینی مراغی، سیدمیرعبدالفتاح بن على (1418ق). العناوین الفقهیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  20. حسینی حائری، سیدکاظم (1428ق). فقه العقود. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  21. خمینی، روح‌الله (1385). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار الامام الخمینی (رحمت‌الله‌علیه). مطبعة: مؤسسة العروج.
  22. خمینی، روح‌الله (1410ق). کتاب البیع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  23. خورسندیان، محمدعلی و ذاکری‌نیا، حانیه (1388). «واکاوی اراده، قصد و رضا در فقه اسلامی و حقوق ایران». مطالعات فقه وحقوق اسلامی، 1(1)، زمستان، صص. 73-99.
  24. خویی، ابوالقاسم (1377ق). مصباح الفقاهه فی المعاملات، جلد2و3، قم: مکتبة الداوری.
  25. دسوقی، ابراهیم ابواللیل (2003م). الجوانب القانونیة للمعاملات الاکترونیة. کویت: طبع النشر العلمی بجامعه الکویت.
  26. دهخدا، علی‌اکبر (1361). لغت‌نامه دهخدا. تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
  27. دیجانی، ناک و وباجاج، ک ک (1376). از مبادله الکترونیکی اطلاعات تا تجارت الکترونیک. مترجم ایرج بهنام مجتهدی. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
  28. رشوند، مهدی و ناصر، مهدی (1398). «قصد متعاملین در قراردادهای هوشمند: شرایط اعتبار و شیوه احراز آن». پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 20(49). صص. 271-300.
  29. سعدی، أبوحبیب (1408ق). القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً. دمشق: دارالفکر.
  30. شهید اول، محمد بن مکی (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  31. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1386ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. نجف: منشورات جامعة النجف الدینیة.
  32. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
  33. شهیدی، مهدی (1382). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد.
  34. صاحب جواهر، محمدحسن (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  35. صدری، سیدمحمد (1388). معاملات الکترونیک (مبانی، ماهیت، مشروعیت). کاشان: اندیشه‌های حقوقی.
  36. صفایی، سیدحسین (1384). قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
  37. طباطبایی حکیم، سیدمحسن (1391ق). مستمسک العروة الوثقى. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  38. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1409ق). حاشیه المکاسب‌. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  39. طریحی نجفی، فخرالدین (1408ق). مجمع البحرین. قم: انتشارات مکتب النشر الثقافة الاسلامیة.
  40. طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیّة. تهران: المکتبة المرتضویّه لإحیاء آثار الجعفریّه.
  41. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  42. عاملی، سید جوادالحسینی (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ط.القدیمه). جلد4، 9، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  43. عاملى کرکى، علی بن حسین [محقق ثانى] (1414ق‌). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 4، 9. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  44. عبدالمنعم، محمود عبدالرحمان (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. مصر، قاهره: دارالفضیله.
  45. علامه حلی، حسن ‌بن یوسف (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  46. علامه حلی، حسن بن یوسف (1420ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) الإحیاء التراث.
  47. قنواتی، جلیل (1383). مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
  48. قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، حسن؛ عبدی‌پور، ابراهیم و محقق داماد، سید مصطفی (1393). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: سمت.
  49. کاتوزیان، ناصر (1379). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  50. کاتوزیان، ناصر (1390). اعمال حقوقی، قرارداد ـ ایقاع. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  51. کاویانی، مینا و الماسی، نجادعلی (1399). «تعیین قانون حاکم بر دعاوی حقوقی نقض حق مؤلف در فضای مجازی». مجله حقوقی دادگستری، 84(125). صص. 125-140: doi: 10.22106/jlj.2019.63059.
  52. مجتهد سلیمانی، ابوالحسن؛ موسوی، سید محمدصادق و امامی قشلاق، محسن (1397). «واکاوی تأثیر اراده در تکوین ایقاعات». پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 19(47)، صص. 257-278.
  53. محقق حلى، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  54. مشکینی، علی (1413ق). اصطلاحات الأصول ومعظم أبحاثها. قم: دفتر نشر الهادی.
  55. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1410ق). المقنعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  56. مقامی‌نیا، محمد (1391). «نحوه انعقاد قراردادهای مجازی و ویژگی‌های ‌آن». مجله دانش حقوق مدنی، دانشگاه پیام نور، 1(1)، تابستان و پاییز، صص. 85-98.
  57. مقدس اردبیلی، احمد (1411ق). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: موسسه نشر الاسلامی.
  58. نجفی خوانساری، موسى بن محمد (1418ق). منیة الطالب فی شرح المکاسب. تقریرات محقق میرزا محمدحسین نائینی، قم: مؤسسة النشر الاسلام.
  59. نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق). مستند الشّیعة فی احکام شریعة. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.

 

  1. Commission On European Contract Law, Principles of European Contract Law, Parts PARTS I Aad II. Combined and Revised (Ole Lando & Hugh Beale eds., (2000) (PECL).
  2. Farrell, Henry (2003). "Constructing the International Foundations of E-Commerce-The EU-U.S. Safe Harbor Arrangement". Journal International Organization, Vol. 57, Spring, pp. [277–306].
  3. Freedman, Bradley, J. (2000). "Electronic contracts under Canadian Law -A Practical Guide". Manitoba Law Journal, Vol. 28 (No. 1), pp.1-60.
  4. Inaya Malik, Timur, (2011). Implicitly of Electronic Contract Formation, Universal-Publishers, Florida.
  5. Mozingo, Tom (2020). "Revisiting the Enforceability of Online Contracts: The Need for Unambiguous Assent to Inconspicuous Terms". Seattle University Law Review, 43, 2020, pp. 1065-1085.
  6. Official Journal of the European communitys, 17/07/2000.
  7. Rosas, Roberto (2004). "Comparative study of the formation, Electronic contracts in American Low with References to International and Mexican Law". Comparative Study of Electronic Contracts, Vol. 8. No 2, pp. 79-114.
  8. Smith, G. (2002). Internet Law and Regulation, London: Sweet and MaxWell.
  9. United Nations Commission on International Trade Law (1996). (UNCITRAL).
  10. United Nations Commission on International Trade Law (2005). (UNCITRAL).
  11. United Nations Convention on Contracts for the International sale Goods (1980). (CISG). Vienna 1980 United Nations.
  12. Viscasillas, Maria del Pilar Perales (2001). The Formation of Contracts and the Principles of European Contract Law, Pace International Law Review, 13.
  13. Whiteley, David (2000). E-Commerce, Strategy, technologies and applications, Mc Graw-Hill publishing Company.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 28 آذر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار