احسان بر خود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم، قم، ایران

2 عضو هیات علمی پژوهشگاه قوه قضائیه

3 استادیار دانشگاه آیت الله بروجردی ره

4 کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آیت الله بروجردی ره

چکیده

به موجب قاعده احسان، شخص محسن در قبال خسارتی که به محسن الیه وارد می آورد تا از وی دفع ضرر کند بدلیل احسانش از ضمان معاف است. یکی از مسائل مهم ذیل این قاعده این است که اگر محسن و محسن الیه یک نفر باشند یعنی شخصی برای دفع ضرر از خود یا ایصال منفعت به خودش به دیگری زیان وارد آورد آیا قاعده احسان چنین شخصی را نیز از ضمان معاف می سازد یا خیر؟ در این مقاله با رد دیدگاه فقهایی که احسان بر خود را رافع ضمان دانسته اند اثبات گردیده احسان بر نفس موضوعاً احسان نیست چون تبادر و صحت سلب هر دو علامت حقیقت هستند و متبادر از احسان، احسان بر غیر است و سلب عنوان احسان از «احسان بر خود» صحیح است و حتی اگر هم قائل به خروج موضوعی احسان بر نفس از شمول قاعده احسان نشویم بدلیل لزوم وجود حُسن فعلی جهت جریان قاعده احسان و عدم وجود چنین حُسنی در «احسان بر خود» نسبت به زیاندیده و نیز بدلیل اینکه آیه شریفه «ما علی المحسنین» امتنانی است و نباید به ضرر زیان دیده منجر شود فلذا باید قائل به خروج حکمی «احسان بر نفس» از شمول قاعده احسان شویم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ehsan on yourself

نویسندگان [English]

  • Hossein Hooshmand 1
  • ahmad ehsanifar 2
  • s.m.h siadat 3
  • reza pourmousavy 4
1 Assistant Prof. Law Department, Research Institute of Hawzeh and University, qom, Iran
2 Faculty member of Judiciary Research Institute
3 Faculty member of borujerd university
4 student of private law
چکیده [English]

According to the rule of Ehsan, Mohsen's person is exempt from the guarantee due to the damage he inflicts on Mohsen Aliyeh in order to repay the loss. One of the important issues under this rule is that if Mohsen and Mohsen Aliyeh are one person, that is, a person harms another in order to avoid harm from himself or to transfer profit to himself, does the rule of Ehsan also exempt such a person from guarantee or not? In this article, by rejecting the view of the jurists who have considered Ehsan to be the guarantor of self-sufficiency, it has been proved that Ehsan on the soul is not essentially Ehsan because the origin and correctness of denying both are signs of truth and the origin of Ehsan is Ehsan on others. "On oneself" is correct, and even if we do not consider the subject of benevolence to be excluded from the scope of the rule of benevolence, because of the necessity of the present goodness for the flow of the rule of benevolence and the absence of such goodness in "benevolence" towards the victim and also because the verse "We are Ali al-Muhsinin" is gratitude and should not lead to harm.

کلیدواژه‌ها [English]

  • benevolence
  • guarantee
  • self-benevolence
  • civil liability
  • legitimate defense
  • urgency
  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1413ق). کتاب فی الوقف. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  3. ابن ادریس، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: انتشارات اسلامی.
  4. اصفهانی، محمدحسین (۱۴۰۹ق). الاجاره. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  5. بجنوردی، سید محمدحسن (۱۴۱۹ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
  6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۷۸). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران ،انتشارات کتابخانه گنج دانش.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). الفارق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
  8. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (1417ق). العناوین. قم: جامعه المدرسین.
  9. حکمت‌نیا، محمود و فیاضی، مسعود (۱۳۹۳). «احسان به جمع (احسان جمعی) و نقش آن در مسئولیت مدنی». مجله مطالعات اسلامی فقه و اصول، (۱۰۱)، صص. 99-115.
  10. خویى، ابوالقاسم (1410ق). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینه العلم.
  11. روحانی، سیدصادق (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
  12. سبزوارى، سید عبد الأعلى‌ (1413ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.‌
  13. سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز (1404ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی‌. قم: منشورات الحرمین‌.
  14. سیدمرتضی، علی بن حسین (۱۴۱۵ق). الانتصار. بی‌جا: مؤسسه النشر الاسلامی.
  15. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1430ق). دلیل تحریر الوسیله ـ الوقف. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
  16. سیستانى، سید على (1417ق). منهاج الصالحین. ؟؟؟؟: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى‌.
  17. شمس ناتری، محمدابراهیم و عبدالله یار، سعید (۱۳۸۹). «دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن». مجله مطالعات حقوقی، (۳)، صص. 103-128.
  18. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (۱۴۱۳ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  19. صفایی، سیدحسین و رحیمی، حبیب‌الله (۱۳۹۵). مسئولیت مدنی. تهران: انتشارات سمت.
  20. صفایی، سیدحسین و رحیمی، حبیب‌الله (1397). مسئولیت مدنی تطبیقی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
  21. صفری، اسفندیار (1395). «تبیین گستره و ناکارایی قاعده احسان». مجله فقه اهل البیت (علیهم‌السلام)، (87)، صص. 179-205.
  22. طباطبایی حکیم، سید محسن (1410ق). منهاج الصالحین. بیروت: دار التعارف للمطبوعات‌.
  23. طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۷ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  24. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  25. علامه حلی، حسن بن یوسف (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  26. علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۳ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  27. عسکری، ابوهلال (۱۴۰۰ق). الفروق فی اللغه. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
  28. علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۸۱). «فقه و مقاصد شریعت». مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، (۴۱)، صص. 27-58.
  29. علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۸۷). «قرآن کریم و قاعده احسان». مجله حقوق اسلامی، (۱۷)، صص. 7-37.
  30. فاضل لنکرانی، محمد (1416ق). قواعد فقهی. قم: ناشر چاپخانه مهر‌.
  31. فاضل هندی، محمد بن حسن (۱۴۱۶ق). کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  32. فیاض‌ کابلی، محمد اسحاق (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
  33. کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۴). الزام‌های خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  34. کاتوزیان، ناصر (1387). الزام‌های خارج از قرداد. جلد اول، قواعد عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  35. محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الاسلام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  36. محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  37. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد‌. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام‌).
  38. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (۱۴۲۱ق). مائه قاعده فقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  39. مصطفوی، سیدمصطفی (1384). «احسان منبع مسئولیت». نشریه فقه و حقوق، سال دوم، (6)، پاییز.
  40. مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقنعه. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید (رحمت‌الله‌علیه‌).
  41. مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۴ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب (علیه‌السلام).
  42. واسطی، زبیدی (1414ق). تاج العروس. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  43. وحید خراسانى، حسین (1428ق). منهاج الصالحین. قم: مدرسه امام باقر (علیه‌السلام‌).