آثار «انحلال» عقد منشأ دین بر حواله؛ تحلیل فقهی و حقوقی بند دوم ماده 733 قانون مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 عضو هیأت علمی گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

در این مقاله، آثار انحلال عقد منشأ دین بر عقد حواله، با هدف رفع ابهام از قسمت دوم ماده 733 ق.م.، با تأکید بر فقه اسلامی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پرسش اصلی این است که آیا با انحلال عقد منشأ دین، حواله نیز منحل می‌شود یا حواله باقی می‌ماند و تعهدات ناشی از آن ‌باید اجرا گردد؟ در صورت پذیرش هر یک از این دو راه‌حل، تکلیف ثمنی که مشتری به طور مستقیم یا غیر مستقیم (از طریق محال‌علیه) پرداخت نموده است، چه می‌شود؛ یعنی با انحلال بیع، خریدار برای استرداد ثمن باید به بایع مراجعه کند یا به محتال؟ همچنین، دینی که محال‌علیه به خریدار داشته، چه وضعی پیدا می‌کند و نیز تکلیف ثمنی که محتال أخذ کرده، چه خواهد شد؟ با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعه گسترده در فقه اسلامی و با تحلیل ماده 733 ق.م.، این نتیجه حاصل شد که انحلال عقد منشأ دین باعث انفساخ حواله نمی‌شود، بلکه محتال ثمن را از محال‌علیه می‌گیرد و محال‌علیهِ مدیون نیز دیگری تعهدی در برابر محیل ندارد؛ مشتری نیز برای استرداد ثمن به بایع مراجعه می‌کند. البته این حکم اختصاص به عقد بیع ندارد، بلکه هر دینی که در اثر عمل یا واقعه حقوقی ایجاد شود و بر مبنای آن حواله صادر شود و سپس عقد مزبور، منحل و یا دین ساقط شود، احکام پیش‌گفته اجرا خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effects of the "dissolution" of the contract as an origin of debt upon assignment contract; Jurisprudential (Fiqh) and legal analysis of Article 733 of the Civil Code

نویسندگان [English]

  • Seyed Hosain Safaii 1
  • Mohammad Hadi Javaherkalam 2
1 Azad University Science and Professor, Faculty of Law and Political Science, University of TehranReserch Unit
2 Assistant Professor of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

In this article, the effects of the "dissolution" of the contract as the origin of debt upon assignment contract have been analyzed with the aim of removing ambiguity from Article 733 civil code, emphasizing on Islamic jurisprudence. The main question here is whether with the dissolution of the contract relating to the origin of debt, the assignment contract is also dissolved or the assignment contract remains valid and the resulting obligations must be fulfilled? If either of these two solutions is accepted, what will happened to the price that the customer has paid directly or indirectly (through the third party assignee); That is, does the buyer, with the dissolution of the contract, have to recourse to the seller or to the assignee for returning the price? Also, what will be the status of the third party assignee's debt to buyer, and also what will be the status of the price received by assignee? With the method of descriptive-analytical research and with extensive study in Islamic jurisprudence and analysis of Article 733 civil code, it was concluded that the dissolution of the contract as the origin of debt does not cause the dissolution of the assignment contract, but the assignee takes the price from the third party assignee and the third party assignee has no obligation with respect to the assignor; The customer also refers to the seller fir returning the price.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Assignment contract
  • sale
  • contract as the origin of the debt
  • assignment by the customer
  • assignment by the seller
  • dissolution of the sale
  • termination of the assignment
  1. اردبیلى، احمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. ج 9، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  2. اشتهاردى، على‌پناه (1417ق). مدارک العروة. ج 28، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
  3. اصفهانى، سید ابوالحسن (1422ق). وسیلة النجاة. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(رحمت‌الله‌علیه).
  4. امامی، سید حسن (1385). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
  5. بادینی، حسن (1384). فلسفه مسئولیت مدنی. تهران: سهامی انتشار.
  6. بجنوردی (موسوی)، سیدحسن (1419ق). القواعد الفقهیة. ج 6، قم: نشر الهادی.
  7. بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة. ج 21، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  8. بصرى بحرانى، محمدامین (1413ق). کلمة التقوى. ج 6، قم: سیدجواد وداعى.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390). عقد حواله. تهران: گنج دانش.
  10. حائرى (طباطبایی)، سیدعلى (1418ق). ریاض المسائل. ج 9، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  11. حسینى عاملى، سید جواد (1419ق). مفتاح الکرامة. ج 16، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  12. خمینی، روح­الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. ج 2، قم: دار العلم.
  13. خویی، سیدابوالقاسم (1409ق). مبانی العروة الوثقى. ج 2، قم: منشورات مدرسه دار العلم ـ لطفى.
  14. خویى، سیدابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. ج 31، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (رحمت‌الله‌علیه).
  15. روحانى (حسینى)، سیدصادق (1412ق). فقه الصادق (علیه‌السلام). ج 20، قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق (علیه‌السلام).
  16. سبزوارى، سیدعبدالأعلى (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیة. قم: مؤسسه المنار.
  17. سبزوارى، محمدباقر (1423ق). کفایة الأحکام. ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  18. سیستانى، سیدعلى (1417ق). منهاج الصالحین. ج 2، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى.
  19. شهید اول، محمد بن­ مکى (1414ق). غایة المراد. ج 2، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  20. شهید ثانی، زین­الدین (1410ق). الروضة البهیة. ج 4، قم: کتابفروشی داوری.
  21. شهید ثانی، زین­الدین (1413ق). مسالک الأفهام. ج 4، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  22. صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. ج 26، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  23. صفایی، سیدحسین و جواهرکلام، محمدهادی (1399). حقوق مدنی پیشرفته. ج 1، تضمین‌های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  24. طباطبایى حکیم، سیدمحسن (1410ق). منهاج الصالحین. ج 2، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  25. طباطبایى حکیم، سیدمحسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقى. ج 13، قم: مؤسسه دار التفسیر.
  26. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1409ق). العروة الوثقی. ج 2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌.
  27. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1419ق). العروة الوثقى (المحشّى). با حواشی جمعی از فقها، ج 5، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  28. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1422ق). العروة الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (رحمت‌الله‌علیه).
  29. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1428ق). العروة الوثقى مع التعلیقات. ج 2، قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن ابى‌طالب (علیه‌السلام).
  30. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (بی‌تا). العروة الوثقى مع تعلیقات الفاضل. ج 2، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
  31. طوسى، محمد (1387). المبسوط. ج 2، تهران: المکتبة المرتضویة.
  32. طوسى، محمد (1407ق). الخلاف. ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  33. علامه حلی، حسن (1410ق). إرشاد الأذهان. ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  34. علامه حلی، حسن (1411ق). تبصرة المتعلمین. تهران: مؤسسه چاپ و نشر.
  35. علامه حلی، حسن (1413ق). قواعد الأحکام. ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  36. علامه حلی، حسن (1414ق). تذکرة الفقهاء. ج 14، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  37. علامه حلی، حسن (1420ق). تحریر الاحکام. ج 2، قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
  38. فخرالمحققین حلّى، محمد (1387). إیضاح الفوائد. ج 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  39. فیض کاشانى، محمدمحسن (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. ج 3، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌­الله مرعشى نجفى.
  40. کاتوزیان، ناصر (1385). حقوق مدنی: عقود اذنی ـ وثیقه‌های دین. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  41. کاتوزیان، ناصر (1386). حقوق مدنی: درس‌هایی از عقود معین. ج 2، تهران: گنج دانش.
  42. کاشف‌الغطاء (نجفى)، محمدحسین (1366). وجیزة الأحکام. ج 3، نجف اشرف: مؤسسه کاشف‌الغطاء.
  43. محقق حلی، جعفر (1408ق). شرائع الإسلام. ج 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  44. محقق حلی، جعفر (1428ق). إیضاح ترددات الشرائع. ج 1، قم: کتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفى.
  45. محقق کرکی، علی (1414ق). جامع المقاصد. ج 5، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  46. مرعشى نجفى، سیدشهاب‌الدین (1406ق). منهاج المؤمنین. ج 2، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
  47. مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام جعفر الصادق (علیه‌السلام). ج 4، قم: مؤسسه انصاریان.
  48. نراقى، مولى محمدمهدى (1425ق). أنیس التجار. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  49. Barnett, tony (1989). social and economic development. NewYork: the Guilfor.
  50. Bondt, Walter de & Bocken, Hubert (2001). Introduction to Belgian Law. netherlands: Kluwer Law.