واکاوی مفهوم مخاطره در قراردادها با تأکید بر مفاهیم قمار و غرر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

نویسندگان

1 استاد پژوهشکده فقه و حقوق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

چکیده

مخاطره، مفهومی است مورد توجه نظام‌های مختلف اقتصادی و حقوقی که هر یک در مواجهه با آن سیاست‌گذاری ویژه‌ای انجام داده‌اند. قدر مسلم، عدم پذیرش برخی اقسام اعمال مخاطره‌آمیز از سوی عموم این نظام‌ها از جمله نظام اقتصادی و حقوقی اسلام است.
با توجه به وجود کم و بیشِ مخاطره در عموم قراردادها، تبیین مفهوم و جایگاه این عنصر، جهت تشخیص مخاطره مشروع از نامشروع، امری ضروری است. شیوه‌ای که می‌تواند این تبیین را تسهیل نماید، احصا و عنصرشناسی (شناخت اجزای تشکیل‌دهنده) قراردادهای ملازم با عنصر مخاطره و برقراری ارتباط میان عناصر شناسایی‌شده و عنصر مخاطره بوده تا از این طریق بتوان طبقه‌بندی دقیقی از این قراردادها مبتنی بر مخاطره ارائه کرد. نتیجه بررسی عنصرشناسانه این مصادیق ـ قمار، گروبندی، غرر، عقود احتمالی و عقود شانسی ـ به‌دست آمدن تعریفی تشکیکی از مخاطره است که بر اساس آن، پایین‌ترین سطح مخاطره در عقود و معاملات صحیح و بیشترین آن در قمار و گروبندی (قراردادهای قماری) است و در این بین نیز مخاطره‌ مؤجد غرر (قراردادهای غرری) قرار داد. مصادیق دیگر نیز هر یک بر اساس میزان مخاطره موجود در آن، در یکی از این سطوح سه‌گانه قرار خواهند گرفت.
بنابراین در نظام اقتصادی و حقوقی اسلام، در سه سطح با مخاطره مواجه هستیم که هر سطحی قواعد خاص خود را داشته و مواجهه قانون‌گذار با آن متفاوت از سایر سطوح است. به‌طوری که در مقابل حمایت حداکثری از قراردادهای صحیح، در بالاترین سطح مخاطره، نه تنها حمایتی وجود ندارد بلکه برخی موارد (قمار) مورد جرم‌انگاری نیز قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining the concept of risk in Islamic legal system with emphasis on Gharar and gamble conecpts

نویسندگان [English]

  • mahmoud hekmatnia 1
  • meysam nazari olum 2
1 professor at feqh and law research center, Islamic culture and thought research center, Tehran, Iran
2 Phd candidate, private law department, Imam Sadiq a.s University. Tehran, Iran
چکیده [English]

Risk is a concept considered in different legal and economic systems and each has ordained different policies about it. Obviously, some types of risky actions are not accepted by all these systems especially by Islamic ones.
Due to the presence of risk more or less in most of the contracts, it is essential to explain the concept and position of this element to distinct between the legal and illegal ones. What can simplify this explanation is enumerating and studying the elements of contracts accompanying the risk element, finding the relationship between the identified elements and the risk element, in order to be able to provide an accurate categorization of these contracts based on this element.
The result of elemental studying of these contracts which are gamble, betting, Gharar, probable and chance contracts, is a hierarchical definition of risk element. Based on this definition, the lowest level of risk is attributed to right contracts and highest level is defined in gamble and betting (gambling contracts). Between these two levels is the risk which creates Gharar. Other cases are placed in one of the triple levels based on the associated risk.
Therefore, in Islamic legal and economic systems there are three different levels of risk and each level has its especial rules and consequent legislator exposure would be different. So that, In contrast to the maximum protection from right contracts, in highest level of risk not only there is no protection but also some cases (gamble) would be a criminal offense.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Risk
  • Gamble
  • Betting
  • Gharar
  • Probable Contracts
  • Chance Contracts