خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه

طحان نظیف, هادی; احسانی, رضا

doi:10.30497/law.2017.2092

خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه

نوع مقاله : ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مقاله پژوهشی‌‌

نویسندگان

¹ استادیار دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)

² کارشناس ‌ارشد معارف اسلامی و حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق (ع)

10.30497/law.2017.2092

چکیده

قانون هسته بنیادین نظم و نظام حقوقی مدرن است. آشنایی ایرانیان با این مفهوم در بستر اندیشه مشروطه‌خواهی صورت گرفت. ورود این مفهوم به ساحت اندیشه ایرانی موجب طرح نظرگاه‌های متعدد و متناقضی حول آن شد؛ نظرگاه‌هایی که به‌نوبه خود برخاسته از نحوه مواجهه با پدیده تجدد بود. این نظرها و نظریه‌ها طیفی از اندیشه‌ورزی‌ها را پدید آورد که هرکدام به سهم خود موجب ایجاد رخدادهایی در عرصه عملی انقلاب مشروطه و نگارش قانون اساسی مشروطه شد. به طور کلی می‌توان این نظرات را بر مبنای دیدگاه آن‌ها در رابطه با نسبت اسلام و تجدد (بمعنی‌الاعم) و فقه و حقوق (بمعنی‌الاخص) در سه دسته عمده تجدد طلب، جمع‌گرا و تجددستیز بررسی نمود. هریک از نحله‌های پیش‌گفته دارای نمایندگان شاخصی است که در این تحقیق در صدد بازشناسی آراء ایشان هستیم. طیف تجددطلب در صدد طرد شریعت از صحنه حکومت و سیاست و جایگزین کردن قوانین غربی، طیف جمع‌گرا خواهان جمع میان شریعت و قانون غربی و طیف تجددستیز در تکاپوی نفی قانون منبعث از پارلمان و تحکیم جایگاه فقه و فقیه در منظومه حقوقی ایران است. جستار پیش رو در زمره تحیقیقات تاریخی-مقطعی و متضمن رویکرد توصیفی است

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22519858.1396.18.45.3.4

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A new look at analytical views on the concept of law in the constitutional era

نویسندگان [English]

Hadi Tahan Nazif ¹
Reza Ehsani ²

¹ Assistant professor at Imam Sadiq University

² Master of public law at Imam Sadiq University

چکیده [English]

The law is the main center of modern legal system. Iranians were acquainted with the law in constitutional era. Entering this concept in iran created different views. The ideas created range of views, which For his part cause actual events in the Constitutional Revolution and the writing of the constitution. In fact, this views about modernity. This opinions effected on writing Qajar constitution . This developer comments are divided into three categories: progressive, eclectic and against modernity. The first group wanted western law, the second group also wanted western law and islamic jurisprudence and the third group opposed to Western law and only wanted Islamic law. Understanding the law leads to a deeper knowledge of the identity of the Iranian legal system. Also, any talk about rule of law and legislation after reaching a clear idea of the law will occur.
This research was performed with descriptive and historical approach.

Key words: The concept of law, Modern legal system, constitutionalism, Iranian legal history

کلیدواژه‌ها [English]

The concept of law
Modern legal system
constitutionalism
Iranian legal history

مراجع

آبادیان، حسین (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، تهران: نشر نی، چاپ اول.

ابوالحسنی، علی (1385)، «آیت‌الله حاجی میرزا ابوتراب شهیدی قزوینی: مولف رساله تذکره الغافل و ارشاد الجاهل»، تاریخ معاصر ایران، سال دهم، ش 39.

آجودانی، لطف الله (1386)، روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: اختران، چاپ اول.

آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1351)، مقالات، گردآوری باقر مؤمنی، تهران: چاپخانه زیبا، چاپ اول.

آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357)، الفبای جدید و مکتوبات، تبریز: نشر احیاء، چاپ اول.

آدمیت، فریدون (1349)، اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی‌، چاپ اول.

همو (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار)، تهران: خوارزمی، چاپ اول.

اصیل، حجت‌الله (1368)، «بینش سیاسی میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله»، فصلنامه فرهنگ، دوره اول، ش 4.

اعتمادالسلطنه (1350)، روزنامه خاطرات، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

بیگدلی، عطاء‌الله (1394)، قانون‌شناسی: درآمدی بر وضعیت حقوق در ایران، تهران: اشراق، چاپ اول.

حائری، عبدالهادی (1360)، تشیع و مشروطیت: مشروطیت در ایران و نقش علمای مقیم در عراق، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.

راسخ، محمد (1393)، حق و مصلحت، تهران: طرح نو، چاپ دوم.

همو (1394)، درس‌گفتارهای فلسفه حق و فلسفه حقوق عمومی، تهران: خانه اندیشمندان علوم انسانی، چاپ اول.

راسخ، محمد و بخشی‌زاده، فاطمه (1392)، «پیش‌زمینه مفهوم قانون در عصر مشروطه: از مالک‌الرقابی تا تنظیمات»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 77، ش 83.

همو (1393)، «مفهوم قانون در عصر مشروطه: نویسندگان متقدم»، فصل‌نامه تحقیقات حقوقی، دوره17، ش 4.

زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (1374)، رسائل مشروطیت، تهران: کویر، چاپ اول.

ضیمران، محمد و عبادی، شیرین (1375)، سنت و تجدد در حقوق ایران، تهران: گنج دانش، چاپ اول.

طباطبائی، سید جواد (1393) تأملی درباره ایران: نظریه حکومت قانون در ایران (بخش دوم: مبانی نظریه مشروطه خواهی)، تهران: مینوی خرد، چاپ اول.

کرمانی، ناظم‌الاسلام (1382)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، چاپ پنجم.

کمالی‌طه، منوچهر (1352)، اندیشه قانون‌خواهی در ایران سده نوزده، رساله دکتری، دانشگاه تهران.

الگار، حامد (1369)، میرزا ملکم‌خان، ترجمه جهانگیر عظما، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.

مددپور، محمد (1387) سیر تفکر معاصر، تهران: سوره مهر، چاپ سوم.

مستشارالدوله، میرزا یوسف‌خان (1364)، رساله یک کلمه، تهران: تاریخ، چاپ اول.

ملکم‌خان (1388)، رساله‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، به‌کوشش حجت‌الله اصیل، تهران: نشر نی، چاپ دوم.

نائینی، محمد حسین (1388)، تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح و تقدیم: سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.

نصری، عبدالله (1386)، رویاروئی با تجدد، تهران: نشر علم، چاپ اول.

نورایی، فرشته (1352)، تحقیق در افکار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: کتاب‌های جیبی، چاپ اول.

هاشم‌زهی، نوروز (1386)، شرایط اجتماعی و پارادایم‌های روشنفکری در آستانه دو انقلاب ایران: انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (نشر عروج)، چاپ اول.