فقه سیاسی و اختیارات تقنینی حاکم؛ با تأکید بر آرای امام خمینی(ره)

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق عمومی دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

فقه سیاسی شیعه پیشینه‌ای به اندازه تاریخ تشیع دارد و به جز دوران حکومت پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام مجتبی(ع) تا دوران پیروزی انقلاب اسلامی شرایط برای اجرا، رشد و نمو عملی آن به وجود نیامد تا اینکه امام خمینی(ره) موفق به این امر شدند و فقه سیاسی شیعه را در عرصه عمل به نمایش گذاشتند. امام راحل(ره) علاوه بر به فعلیت رساندن فقه سیاسی در برخی حوزه‌ها فقه سیاسی را گسترش و توسعه بخشیدند. نگاه اجتماعی و حکومتی به فقه، رعایت مقتضیات زمانی و مکانی در فقاهت، رعایت مصلحت حکومت و ... از جمله ابزار امام(ره) در فقاهت است. مقاله حاضر می‌کوشد در راستای تبیین اختیارات تقنینی حکومت، نقش مصلحت، احکام حکومتی و نسبت آن با احکام اولیه و ثانویه را از دیدگاه امام خمینی(ره) بررسی نموده و دیدگاه‌های رایج را نیز بیان کند و کارکرد مجلس شورای اسلامی را به‌عنوان رکن تقنینی حکومت در رابطه با اختیارات تقنینی ولی فقیه توضیح دهد؛ همچنین، به پی‌جویی مواردی از فقه سیاسی در حوزه مذکور خواهد پرداخت که توسط حضرت امام(ره) توسعه و گسترش یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Legislative System in the Islamic Republic of Iran Based on the Political Jurisprudence with an Emphasis on the Views of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Mohsen Esmaeili 1
  • Milad Ghotbi 2
چکیده [English]

The Shi’ite political jurisprudence has a background as long as the Shi’ite’s history and except for the period of the Holy Prophet’s, Imam Ali’s and Imam Mojtaba’s governance (p.b.u.t), until the victory of the Iran’s Islamic revolution, there has been no situation to have that implemented and developed till Imam Khomeini succeeded to realize it and therefore the political jurisprudence of Shi’ite was put into practice.
Imam Khomeini, in addition to realization of Political Jurisprudence in some spheres, has also developed and expanded the Political Jurisprudence. The social and governmental views about the Jurisprudence, respecting the requirements of time and place in Jurisprudence, respecting the government’s interest, etc. are the instruments of Imam in Jurisprudence.
This article, together with explaining the legislative powers of the state, thrives to clarify the role of expediency and governmental mandates in relation to the primary and secondary ordinances from the viewpoint of Imam Khomeini and other prevalent comments. It also clarifies the function of Iran’s parliament as the state legislature in relation to legislative powers of Iran’s Supreme Leader (Vali-Faqih). Meanwhile, the expanded spheres of political Jurisprudence by Imam Khomeini will also be explained.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Jurisprudence
  • Islamic state
  • legislation
  • Governmental mandate and The government’s interest  
ابن‌فارس، ابی الحسن احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.##
اکبری، کمال (1391)، ظرفیت‌های فقه سیاسی برای نظام‌سازی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 30. ##
ارسطا، محمدجواد (1389)، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: بوستان کتاب. ##
اسماعیلی، محسن (1391)، «تقریرات درس بررسی تحلیلی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع)، نیمسال اول 1391-1392. ##
پاینده، ابوالقاسم (1364)، ترجمه نهج‌الفصاحه،  تهران، انتشارات جاویدان، چاپ اول. ##
حرانی، علی بن شعبه (1382)، تحف العقول، ترجمه حسن‌زاده، انتشارات آل على(ع). ##
حر عاملی، محمدحسن (1409ق)، وسائل الشیعه،  قم: انتشارات آل البیت لإحیاء التراث، ج4. ##
حیدری بهنوئیه، عباس (1380)، تحولات نظری فقه سیاسی شیعه از مشروطیت تا انقلاب اسلامی،  نشریه علوم سیاسی، شماره 14. ##
خلیلی، محسن (1385)، ولایت مطلقه در سیره عملی و نظری امام خمینی(ره)، مجله پیام حوزه،  شماره 24. ##
سخنان مقام معظم رهبری در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان (17/06/1390). ##
صدر، محمدباقر (1402ق)، اقتصادنا، بیروت:  دارالتعاریف للمطبوعات، چاپ شانزدهم. ##
طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)، فرازهایی از اسلام، تهران: چاپ جهان‌آرا. ##
کدیور، محسن (1382)، شرع شورای نگهبان در برابر قانون مجلس شریعت و سیاست، فصلنامه سیاست دینی،  نوشتار 14، بخش چهارم. ##
کلینی، محمد بن یعقوب (1388)، اصول کافی، ج1 و 2، بیروت، دارالتعارف، چاپ سوم. ##
موسوی خمینی، روح‌الله (1381)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، جلد 12، 14، 15، 16، 19، 20 و 21. ##
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسۀ الوفا، جلد 10. ##
مهدوی، اصغرآقا (1389)، مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی(ره) و شهید صدر، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول. ##
مشکینی، علی (1376)، اصطلاحات اصول، قم: نشر الهادی، چاپ چهارم. ##
مکارم شیرازی، ناصر (1413ق)، انوار الفقاهه، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین(ع)، چاپ دوم، جلد اول. ##
محلاتی، محمدسروش (1390)، امکان‌سنجی انتخابات در نظام اسلامی (7)، در:
http://www.soroosh-mahallati.com/modules.php?name=News&file=article&sid=82
نایینی، محمدحسین (1378)، تنبیه الامۀ وتنزیه الملۀ، با توضیحات سید محمود طالقانی، تهران: شرکت‌های انتشار، چاپ نهم. ##